در مدرسه روزنامه‌نگاری میدپوینت، هر ماه چکیده‌ای از وضعیت رسانه‌ها و اهالی خبر را گزارش می‌کنیم؛ البته نه همه وقایع، بلکه تلاش می‌کنیم مهم‌ترین‌ها را بازتاب بدهیم.
در بخش اول رویدادهای فروردین ۱۴۰۲ را مرور می‌کنیم، بخش آخر مشاهداتی است که در رسانه‌ها به شکل معناداری تکرار می‌شوند.
«تهاجم رسانه‌ای بی‌سابقه»: رهبر جمهوری اسلامی ایران در اولین سخنرانی سال ۱۴۰۲ که هوادارانش از آن به عنوان نقشه راه سال آینده یاد می‌کنند، از فشار «بی‌سابقه» رسانه‌ها و توطئه دشمن برای تضعیف جمهوری اسلامی گفت. به اعتقاد آقای خامنه‌ای روسای آمریکا و اروپا با انواع و اقسام تجهیزات از جمله رسانه‌ها، اعتراض‌های بی‌سابقه سال قبل را هدایت کردند. او از رسانه‌ها خواست به مردم امید بدهند.
مرگ رادیوی ۸۲ ساله: ششم فروردین ماه رادیوی فارسی بی‌بی‌سی، از قدیمی‌ترین رسانه‌های فارسی‌زبان جهان، برای همیشه تعطیل شد. سرویس جهانی بی‌بی‌سی از ماه‌ها قبل اعلام کرده بود بر اساس تغییرات راهبردی و برای تمرکز بر محصولات دیجیتال، رادیوهای خارجی از جمله رادیوی فارسی و عربی را تعطیل می‌کند. همزمان شماری از کارکنان بی‌بی‌سی از جمله عنایت فانی، سردبیر و مجری و رعنا رحیم‌پور، مجری ارشد خبر، مقابل دوربین از مخاطبان خداحافظی کردند.
جایزه «وجدان و صداقت»: بنیاد نیمن در دانشگاه هاروارد آمریکا، نهم فروردین اعلام کرد به پاس تعهد به روزنامه‌نگاری شجاعانه و تهیه گزارش‌هایی درباره زنان، جایزه «وجدان و صداقت» را به الهه محمدی و نیلوفر حامدی، دو روزنامه‌نگار بازداشتی ایرانی اهدا می‌کند. این دو روزنامه‌نگار در اولین هفته‌های جنبش اعتراضی «زن، زندگی، آزادی» به دلیل پوشش اخبار مربوط به کشته‌شدن مهسا ژینا امینی زندانی شده‌اند. این دو همچنین در فهرست صد چهره تاثیرگذار نشریه تایم، چاپ نیویورک، هم قرار گرفتند.
ادامه بازداشت‌ها و احضارها: از ابتدای اعتراض‌های شهریور ۱۴۰۱ تا این ماه، رسانه‌ها و خبرنگاران به دلیل شکل پوشش خبرها یا مواضعشان زیر فشار مضاعف بوده‌اند. سعید سیف از پایگاه خبری دیده‌بان ایران و مریم وحیدیان، روزنامه‌نگار، برای بازپرسی احضار شدند.
تغییر دوباره مدیر ایسنا: محمدمهدی خیرجو به جای مهدی عرفاتی، مدیرعامل جدید خبرگزاری دانشجویان ایران شد. محمدمهدی خیرجو پیش‌تر مدیر ارتباطات و رسانه آستان قدس رضوی- یکی از ثروتمندترین سازمان‌های حکومتی ایران- بود.
مدیر پیشین خبرگزاری ایسنا، آقای عرفاتی که تیرماه ۱۴۰۱ معرفی شد، فقط حدود ۹ ماه در این پست حضور داشت. آقای عرفاتی و روزنامه‌نگارانی که همراه او به ایسنا پیوستند، از هم‌فکران دولت محافظه‌کار ابراهیم رئیسی بودند؛ اما به گفته بعضی از خبرنگاران اصولگرا، در دوره مدیریت او «به اندازه لازم» با سیاست‌های حاکم همراهی نشده است.
انتصاب مدیر خبرگزاری مهر: رئیس بسیج سازمان صدا و سیما مدیر عامل گروه رسانه‌ای مهر شد. محمد قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، محمد مهدی رحمتی را مدیر خبرگزاری مهر معرفی کرد. او علاوه بر ریاست بسیج، معاون استان‌های سازمان صدا و سیما هم بوده است. رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، محمد شجاعیان- مدیر پیشین خبرگزاری مهر- را عضو هیات مدیره گروه رسانه‌ای مهر کرد.
مسمومیت و سکوت: با بازگشایی مدارس از چهاردهم فروردین ۱۴۰۲، حمله و مسمومیت‌های سریالی مدارس و خوابگاه‌های دانشجویی عمدتا دخترانه از سر گرفته شده است. اما با کاهش محسوس پوشش خبری مسمومیت‌ها از آغاز سال نو در رسانه‌های رسمی ایران، تصویر دستورالعملی از وزارت ارشاد در سامانه داخلی ارتباط با مدیران رسانه‌ها به شبکه‌های اجتماعی درز کرد. در این دستورالعمل جدید از رسانه‌ها خواسته شده بود با اجتناب از انتشار «ادعای مسمومیت‌های جدید در مدارس» فقط به اخبار منابع معتبر یعنی وزارت آموزش و پرورش و وزارت کشور متکی باشند. همچنین یک زن در قزوین به خاطر عکس گرفتن از دانش‌آموزان مسموم و به اتهام ارسال عکس‌ها برای رسانه‌های خارج از کشور، بازداشت شد.
شکایت از درخت گردو: زهرا کشوری، خبرنگار، نوشت هیات کارشناسی دادگاه اعلام کرده است بین گزارش او و فیلمنامه درخت گردو به کارگردانی محمدحسین مهدویان، ۲۵ درصد شباهت وجود دارد. او بعد از نمایش فیلم درخت گردو در سال ۱۳۹۸ از سازندگان این فیلم شکایت کرد. خانم کشوری می‌گوید فیلمنامه درخت گردو بر اساس گزارش او در سال ۱۳۹۳ با عنوان «هنوز همان ساعت پنج عصر است» نوشته شده است. حکم دادگاه پرونده اتهام نقض حق مالکیت معنوی هنوز اعلام نشده و خانم کشوری به گزارش کارشناسان دادگاه اعتراض دارد.
خودکشی و اخلاق رسانه‌ای: مرگ کیومرث پوراحمد، کارگردان شهیر ایرانی، بار دیگر باعث بحث درباره خودکشی و چگونگی انتشار خبر و پوشش رسانه‌ای آن شد. این بحث به ویژه زمانی بالا گرفت که خبرنگاری در توییتر عکسی از کیومرث پوراحمد در لحظه کشف جسد او منتشر کرد و اعضای خانواده آقای پوراحمد به انتشار این عکس اعتراض کردند. انجمن علمی روانپزشکان ایران هشدار داد خودکشی می‌تواند تقلید شود و نباید از قربانی آن قهرمان ساخت. پوریا ناظمی، روزنامه‌نگار، هم درباره اخلاق حرفهای و شیوه پوشش خودکشی یادداشتی نوشت. رسانه‌های حرفهای خبر خودکشی را همراه با هشدار و اطلاعات کمک به افرادی منتشر می‌کنند که فکر خودکشی در سر دارند. در میدپوینت توصیه‌هایی در این زمینه منتشر کرده‌ایم.
تیک آبی، زرد، خاکستری: وقتی ایلان ماسک، مدیر توییتر، تصمیم گرفت تیک آبی اشخاص حقیقی و حقوقی را از آخر فروردین ماه پولی کند، تیک تایید آبی بسیاری از معتبرترین رسانه‌ها و خبرنگاران جهان ناگهان حذف یا زرد و خاکستری شد. زرد به معنای رسانه وابسته به دولت و خاکستری برای اشخاص حکومتی. بی‌بی‌سی در واکنش به این برچسب اعتراض کرد و گفت رسانه وابسته به دولت نیست و تیک زرد شده خود را دوباره آبی کرد. نیویورک‌تایمز گفت حاضر نیست ماهی ۸ دلار به توییتر بدهد و حالا حساب نیویورک‌تایمز تیک تایید آبی ندارد. حساب‌های کاربری علی خامنه‌ای خاکستری شد، اما خبرگزاری تسنیم و بعضی دیگر از رسانه‌های داخل ایران با پرداخت پول تیک آبی را نگه داشته‌اند.
درآمد اینترنتی از نمایش مصائب زندگی زنان عشایر: رکنا گزارشی منتشر کرد از زنان عشایری که برای درآمدزایی اینترنتی از زندگی روزمره دشوارشان در یوتیوب فیلم منتشر می‌شود. نام یکی از آنان فاطمه است که گهواره پسر شش‌ماهه‌اش را بر دوش می‌کشد و از نوار باریک و خطرناک کوهستانی می‌گذرد تا به درمانگاه برسد. همسرش علی از این مسیر فیلم گرفته و به گزارشگر رکنا می‌گوید برای کسب درآمد از طریق بازدید، این ویدیو را در یوتیوب گذاشته است. زندگی زنان عشایر با دشواری‌های بسیاری می‌گذرد، بسیاری از آنها دچار سوءتغذیه هستند و به پزشک هم دسترسی ندارند.
حجاب خبرنگار المیادین: عکسی که بیسان طراف، خبرنگار المیادین، در توییترش در کنار علیرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه، منتشر کرد، بازتاب‌های زیادی داشت. در بحبوحه برخوردهای شدید و خونبار حکومت با زنان خواهان پوشش آزاد، بیشترین واکنش‌ها به پوشش خانم طراف بود. البته خبرنگار رسانه طرفدار حزب‌الله لبنان از روی ناو سپاه پاسداران در دریای خلیج فارس گزارش می‌داد، و این هم از چشم خبرنگاران دور نماند که تاکنون هیچ زن خبرنگار ایرانی این اجازه را نیافته است.
مشاهدات؛ رزم سایبری
داغ‌ترین‌های شبکه‌های اجتماعی: چند موضوع در توییتر فارسی و اینستاگرام ایرانی‌ها در فروردین ۱۴۰۲پربحث و داغ شد. یکی از این موضوعات واکنش‌برانگیز کامنت یاسمین پهلوی، همسر رضا پهلوی، در لایو اینستاگرامی نشست سیاسی کمیته‌ای در پارلمان کانادا بود. در این نشست خانم پهلوی به حرفهای حامد اسماعیلیون درباره حق دادخواهی بازماندگان اعدام‌های مجاهدین خلق واکنش داد و «قربانیان قیام مهسا» را مهم‌تر دانست... و بحث درباره این کامنت به برخی رسانه‌های اصلی هم کشیده شد.
حملات کاربران به حساب توییتری نازنین بنیادی، بازیگر ایرانی که در ماه‌های منتهی به سال ۱۴۰۲ در گروه موسوم به منشور همبستگی مهسا عضویت داشت و غیرفعال شدن این حساب؛ صدور رای دادگاه ایران درباره پرونده پرواز اوکراینی و اختلافات خانواده‌های بازمانده از ماجرای پرواز اوکراینی (دی‌ماه ۱۳۹۸) که به رسانه‌های رسمی خارج ایران هم رسید؛ و همچنین صحبت‌های علی خامنه‌ای در جمعی از دانشجویان، که رفراندوم را برای همه امور کشور با توجه به قدرت تحلیل افکار عمومی نشدنی دانست و رسانه‌ها و کاربران نزدیک به حاکمیت، بحث‌های فراوانی با مضمون تحریف سخنان او داشتند. واکنش بسیاری دیگر از کاربران و رسانه‌های خارج از ایران، مضامینی از خشم و ارجاع به انتخابات چند دهه اخیر و رفراندوم فروردین ۱۳۵۸ را در بر می‌گرفت.
هجوم ارتش کاربران ناشناس ادامه دارد: موج افزایش کاربران ناشناس توییتر فارسی در سال ۲۰۲۳ و حملات عمدتا سازمان‌یافته به دیگر کاربران ادامه دارد؛ در فروردین ۱۴۰۲ برخی کاربران تصاویری منتشر کردند که نشان می‌داد کاربرانی در دوسال اخیر با آواتارهایی با چشم‌های قرمز به توییتر پیوسته‌اند و در بازه‌ای کوتاه نام و آواتار خود را به طیفی از کاربران ظاهرا موسوم به ارزشی، برانداز و... تغییر داده‌اند.
● گزارش رسانه‌ها در اسفند ۱۴۰۱ را اینجا بخوانید: بازداشت پیام‌بر
