نتایج یک پژوهش جامع بین‌المللی و مصاحبه با صدها روزنامه‌نگار محیط زیست نشان داده ۳۹ درصد افرادی که در پژوهش مشارکت داشتند، تهدید شدهاند.
بر اساس این پژوهش با وجود تهدید شرکت‌ها و دولتها و کمبود منابع مالی، مسائل محیط زیستی «بسیار بیش از گذشته مورد توجه خبرنگاران و رسانه‌ها قرار گرفته است».
این پژوهش حاصل همکاری مشترک شبکه روزنامه‌نگاری زمین در اینترنیوز با دانشگاه دیکین در ملبورن استرالیا است که برای نخستین بار چالش‌های پیش روی خبرنگاران محیط زیست را بررسی کرده‌اند. تحقیق براساس نظرسنجی از ۷۴۰ خبرنگار و سردبیر از ۱۰۲ کشور و مصاحبه‌های مفصل با ۷۴ روزنامه‌نگار از ۳۱ کشور انجام شده است. بیشترین روزنامه‌نگارانی که در این نظرسنجی مشارکت کرده‌اند، از کشورهای تانزانیا (۸۹ روزنامه‌نگار)، کنیا (۵۳ روزنامه‌نگار) و ایالات متحده (۴۴ روزنامه‌نگار) بوده‌اند.
خشونت و خودسانسوری
بر اساس این پژوهش، از هر ۱۰ روزنامه‌نگار محیط زیست، تقریبا چهار نفر دست‌کم یک‌بار با تهدید مواجه شدهاند. ۱۱ درصد از این روزنامه‌نگاران خشونت فیزیکی را تجربه کرده‌اند.
افراد یا نهادهایی که کارهای غیرقانونی مانند قطع درخت یا استخراج معدن می‌کنند، بیشترین تهدیدکنندگان خبرنگاران محیط زیست هستند.
۳۰ درصد از خبرنگاران شرکت‌کننده در این پژوهش گفته‌اند با پیگردهای قانونی مواجه شدهاند که گویای سواستفاده شرکت‌ها و دولتها از سیستم قضایی برای ساکت‌کردن و به حاشیه راندن خبرنگاران حوزه محیط زیست است.
۳۹ درصد از روزنامه‌نگاران هم به دلیل غلبه این فضای ناامن گاهی هنگام پوشش اخبار محیط زیست به خودسانسوری تن داده‌اند. در عین‌حال در کشورهایی که آزادی‌بیان محدود است، خبرنگاران خطراتی همچون تهدید، آزار، اذیت و خشونت فیزیکی را بیشتر تجربه کرده‌اند.
پژوهش سال گذشته موسسه میدپوینت هم نشان می‌دهد روزنامه‌نگاران محیط زیست، به‌ویژه در شهرهای کوچک ایران با خطرات زیادی مواجه بوده‌اند. از مجموع ۷۲ مورد آزار و سانسور روزنامه‌نگاران که میدپوینت در سال ۱۴۰۲ در شهرهایی به جز تهران ثبت کرده، ۱۱.۱ درصد مربوط به تهدید یا بازداشت خبرنگاران محیط زیست بوده است.
اطلاعات جعلی و چالش بی‌طرفی
گسترش اخبار جعلی در زمینه تغییرات اقلیمی و محیط زیست، کار روزنامه‌نگاران را پیچیده کرده است. ۵۸ درصد از روزنامه‌نگاران در این تحقیق گفته‌اند گردش اطلاعات نادرست مربوط به محیط زیست در دهه گذشته افزایش چشمگیری یافته است. ۹۳ درصد از این روزنامه‌نگاران می‌گویند اغلب این اطلاعات جعلی را در رسانه‌های اجتماعی دیده‌اند.
روزنامه‌نگاران حوزه محیط زیست در مرامنامه شغلی‌شان برای خود وظیفه اخلاقی تعریف می‌کنند که براساس آن در کنار پوشش اخبار آسیب‌های زیست‌محیطی به ارتقای دانش و فهم عمومی حفاظت از محیط زیست کمک کنند.
در مسیر پیشرفت روزنامه‌نگاری این شاخه، مفهوم سنتی «تعادل و بی‌طرفی» دستخوش تغییر شده و نقدهایی به رویکرد حفظ تعادل به شکل فرصت برابر دادن به انکارکنندگان تغییرات اقلیمی وارد شده است.
۶۲ درصد از روزنامه‌نگاران گفته‌اند با وجود اجماع علمی در مورد تغییرات اقلیمی، برای حفظ تعادل و بی‌طرفی، نظر انکارکنندگان تغییرات اقلیمی را هم در گزارش خود گنجانده‌اند. اما محققان گزارش می‌گویند بها دادن به انکارکنندگان گرمایش زمین می‌تواند افکار عمومی را گمراه کند و سبب کندی یا کاهش تلاش لازم برای مقابله با تغییرات اقلیمی شود.
در نتیجه نیازی نیست روزنامه‌نگاران برای حفظ بی‌طرفی به انکارکنندگان تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین فرصتی برابر با کارشناسان و متخصصان این حوزه بدهند.
در سلسله درس‌گفتارهای روزنامه‌نگاری محیط زیست میدپوینت می‌توانید درباره چگونگی پوشش نظرات انکارکنندگان گرمایش زمین بیشتر بخوانید.
اهمیت حمایت از روزنامه‌نگاری محیط زیستی
در سال‌های اخیر روزنامه‌نگاران محیط زیست به‌شکل قابل‌توجهی به عنوان یک منبع قابل‌اتکا در آگاهی‌رسانی درباره خطرات تغییرات اقلیمی ایفای نقش کرده‌اند. از اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی این نقش پررنگ‌تر نیز شده است.
روزنامه‌نگاران شرکت‌کننده در این تحقیق می‌گویند گزارش‌هایشان در بلندمدت تاثیرات مثبتی داشته است؛ از جمله بهبود درک عمومی از مسائل محیط زیست و ایجاد برخی تغییرات در سیاست‌گذاری‌ها. ۲۹ درصد آنها گفته‌اند پس از انتشار گزارش‌هایشان شاهد تغییر در سیاست‌های دولتی بوده‌اند.
روزنامه‌نگاران بر نقش حیاتی حمایت سازمان‌های غیردولتی در توانمندسازی روزنامه‌نگاران برای انتشار گزارش‌های روشنگرانه زیست‌محیطی تاکید کرده‌اند.
بسیاری‌شان گفته‌اند بدون این حمایت‌ها در روند کارشان با مشکل مواجه خواهند شد. در عین حال این روزنامه‌نگاران گفته‌اند ترجیح می‌دهند به‌طور مستقل و بدون نیاز به منابع مالی سازمان‌های غیردولتی کار کنند.
۷۶ درصد روزنامه‌نگاران از منابع ناکافی به عنوان محدودیت اصلی در کارشان نام برده‌اند.
آنها در این تحقیق از دغدغه‌هایی همچون نیاز به امنیت شغلی، داشتن درآمد منصفانه و بودجه‌ای برای تمرکز بر گزارش‌های تحقیقی و آموزش گفته‌اند.
نتایج تحقیق نشان می‌دهد روزنامه‌نگاران محیط زیست برای تهیه گزارش‌های تحقیقی ژرف، آموزش و دسترسی به داده‌ها و تحلیلشان به منابع مالی بیشتری نیاز دارند تا بتوانند با بالا بردن کیفیت گزارش‌هایشان اثرگذاری بیشتری داشته باشند.
روزنامه‌نگاران شرکت‌کننده در این تحقیق برای افزایش اثرگذاری و بالابردن حساسیت افکار عمومی به مساله محیط زیست، بر افزایش منابع و ابزارهای تحقیقی تاکید کرده‌اند.
تمرکز بر سوژه‌های کم‌خطر
در یک دهه گذشته پوشش خبری تغییرات اقلیمی و محیط زیست افزایش چشمگیری داشته است. ۸۲ درصد از روزنامه‌نگاران گفته‌اند رسانه‌ها و مخاطبانشان نسبت به یک دهه قبل به مساله محیط زیست حساس‌تر شدهاند. البته آنها تاکید دارند میزان پوشش اخبار محیط زیست هنوز با وضعیت شکننده و بحرانی که در آن به سر می‌بریم، متناسب نیست.
گزارش‌های منتشر شده خبرنگاران نشان می‌دهد تغییرات اقلیمی در صدر موضوعات محیط زیستی بوده و جنگل‌زدایی و قطع درختان، بحران فاضلاب و آب‌های آلوده،آلودگی پلاستیک، سیاست‌گذاری‌های غلط دولتی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
بیشترین پوشش اخبار محیط زیست با رویکرد بهداشت و سلامت منتشر می‌شود و روزنامه‌نگاران آسیب‌هایی همچون جنگل‌زدایی را در اولویت قرار می‌دهند، ولی تمرکز کمتری بر آسیب انتشار گازهای گلخانه‌ای و سوخت فسیلی دارند، که به همان اندازه مهم هستند.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد گزارش‌های محیط زیستی به جای دست‌گذاشتن بر مسئولیت‌های سازمان و دولتها، بیشتر بر اقدامات آسیب‌زای فردی متمرکز بوده‌اند. از جمله دلایل این رویکرد می‌تواند هراس از مشکلات امنیتی و تهدیدها باشد. در عین‌حال کمپین‌های پرطرفداری مانند کارزار «ردپای کربن» که شرکت نفتی بی‌پی راه انداخته، به این موضوع دامن زده است. این کمپین‌ها برای تشویق به کاهش تولید دی‌اکسیدکربن بیشتر بر مسئولیت‌های فردی تمرکز دارند تا مسئولیت شرکت‌ها و تولیدکنندگان اصلی گازهای گلخانه‌ای.
منتشرکنندگان این تحقیق معتقدند تغییر رویکرد در پوشش رسانه‌ای و بردن نوک پیکان انتقادها از سمت شهروندان به سوی دولتها و حاکمان بسیار مهم است.
تاکید بر روزنامه‌نگاری راهگشا
در بخشی دیگر از نتایج این تحقیق مشخص شده ۷۲ درصد از این روزنامه‌نگاران در تلاشند که در عین تهیه گزارش‌های منعکس‌کننده مشکلات، گزارش‌هایی با رویکرد آموزشی نیز منتشر کنند.
در این مسیر خبرنگاران سراغ «روزنامه‌نگاری راهگشا» رفته‌اند تا میان انعکاس مشکلات و ارائه راه‌حل‌هایی برای خروج از بحران تعادل برقرار کنند. در بخش‌هایی از این تحقیق تاکید شده تکیه بر روزنامه‌نگاری راهگشا کمک شایانی به ایجاد حساسیت در مخاطبان می‌کند. روزنامه‌نگاران می‌توانند در این مسیر موضوعاتی همچون وابستگی انسان به طبیعت و عدالت اقلیمی را برجسته کنند و به ایده‌ها و نظرات منکران تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین بها ندهند.
درباره روزنامه‌نگاری راهگشا اینجا بیشتر بخوانید.
توصیه‌هایی برای رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران
این تحقیق به رسانه‌ها توصیه می‌کند در اتاق خبر روزنامه‌نگاران متخصص تغییرات اقلیمی را به کار بگیرند. همچنین در سیاستگذاری‌هایشان برای اعضای تحریریه اهمیت پرداختن به مشکلات محیط زیست را برجسته کنند. دست‌اندرکاران این تحقیق به مدیران رسانه‌ها توصیه کرده‌اند در تامین امنیت خبرنگاران محیط زیست و محافظت از آنها کوشش بیشتری داشته باشند.
در عین‌حال به روزنامه‌نگاران پیشنهاد شده تاثیر مشکلات جهانی و همه‌گیر محیط زیست را بر محل زندگی مخاطبانشان توضیح بدهند، در کنار مسائل به راه‌حل‌ها توجه کنند و اهمیت عدالت اقلیمی و وابستگی انسان به طبیعت را برجسته کنند.
