وقایع اتفاقیه آذر ۱۴۰۳؛ سقوط اسد، تنبیه رسانه‌ها

منصور واضحی 1403/10/11

وقایع آذر ۱۴۰۳؛ سقوط اسد، تنبیه رسانه‌ها

سقوط بشار اسد بار دیگر نشان داد اولین قدم حکومت ایران در بحران‌های سیاسی بستن زبان و ایجاد محدودیت برای رسانه‌ها است. طرفداران حکومت ایران در حال تهدید رسانه‌های داخلی برای پوشش خبر پیشروی سریع مخالفان بودند که دمشق سقوط کرد؛ علی خامنه‌ای دستور داد و قوه‌قضائیه هم بدون معطلی برخورد را آغاز کرد. آذر ۱۴۰۳ ماه پراتفاق و پرخطری برای رسانه‌ها بود؛ ماه جدال بر سر رفع فیلترینگ در ایران. 

دستور برخورد با رسانه‌ها: علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، درباره اتفاقات سوریه گفت برخی در خارج از کشور و با رسانه‌های فارسی‌زبان، دل مردم را خالی می‌کنند و آنها را می‌ترسانند، که جور دیگری باید با آنها برخورد کرد. او هشدار داد: «اما در داخل کسی نباید این کار را بکند و اگر کسی در تحلیل یا بیان خود به‌گونه‌ای سخن بگوید که معنای آن خالی کردن دل مردم باشد، جرم است و باید با آن برخورد شود.»

همزمان، رئیس دیوان عالی کشور هشدار داد: «با افرادی که در فضای مجازی آب به آسیاب دشمن می‌ریزند و به دروغ در پی اشاعه قدرت دشمن هستند، قطعا برخورد شدید خواهد شد.» 

دادستانی کل کشور هم از فعالان رسانه‌ای و مجازی خواست «با در نظر گرفتن شرایط حساس داخلی و منطقه‌ای از پرداختن به موضوعاتی که امنیت روانی جامعه را مخدوش می‌کند و موجب ترساندن مردم نسبت به شرایط می‌شود، پرهیز کنند.»

دادستانی کل همچنین دستور داد که نهادهای حکومتی با رصد فضای مجازی، رسانه‌ها یا افرادی را که شایعه‌پراکنی می‌کنند یا امنیت روانی جامعه را بر هم می‌زنند، به دستگاه قضایی معرفی کنند. 

دادستانی کل در این بیانیه از اعلام جرم علیه دو فعال مجازی و سیاسی نیز خبر داد و اعلام کرد در تاریخ ۱۸ آذر علیه یک روزنامه و افراد شرکت‌کننده در مصاحبه آن روزنامه اعلام جرم شده است. به گفته مدیرعامل خبرگزاری میزان، دستگاه قضایی در هفته منتهی به ۲۱ آذر دست‌کم در ۶ مورد علیه برهم‌زنندگان امنیت روانی جامعه اقدام کرده است. 

در یک مورد، مرکز رسانه قوه قضاییه اعلام کرد برای خبرنگار یک رسانه به دلیل اظهارات بدون سند و غیر واقعی درباره روابط اقتصادی ایران و سوریه، پرونده قضایی تشکیل شد. 

نایب رئیس اول کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس هم گفت: «دشمنان این روزها تحت عناوینی همچون اقدام علیه امنیت ملی، ترویج شایعات و شایعه‌پراکنی با توجه به حوادثی که رخ داده ممکن است در قالب پروپاگاندای رسانه‌ای اقداماتی را انجام بدهند که عناوین مجرمانه دارد.»

«گروه‌های مسلح» به جای «تروریست»: در آخرین روزهای حکمرانی بشار اسد بر سوریه، تغییر ادبیات رسانه‌ها در ایران، به ویژه صدا‌و‌سیما، توجه کاربران را جلب کرد. تلویزیون دولتی ایران به جای استفاده از عبارت‌هایی مانند «تروریست» و «تکفیری»، عبارت «گروه‌های مسلح مخالف» را به کار برد. سقوط بشار هم با یک روز تاخیر به روزنامه‌های ایران رسید و ۱۹ آذر ماه تیتر روزنامه‌ها شد. 

انتقاد از پوشش جانبدارانه: پوشش خبری رسانه‌های داخلی از وقایع سوریه، انتقادهای زیادی برانگیخت. جواد لاریجانی ساعاتی پیش از سقوط بشار اسد، رئيس‌جمهور سوریه، در تلویزیون گفت «بعید است به این راحتی بشار اسد سقوط کند». 

سینا رحیم‌پور، روزنامه‌نگارو عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت، درباره انعکاس تبلیغات حکومتی در رسانه ملی نوشت: «وقتی در ماجرای سوریه، تحلیلگران نمی‌توانند سقوط یا بقای اسد را حتی چند ساعت قبل از سقوط درست پیش‌بینی کنند، این یعنی نابودی مرجعیت رسانه. مرجعیت رسانه‌ باز هم سقوط کرد، این‌بار با اسد.»

حمید ضیایی‌پرور، روزنامه‌نگار، هم نوشت: «روزنامه های ۱۸ آذر هم از رویدادهای سوریه جا ماندند: یکی تیتر زده عراقچی: دولت سوریه گفتگو با معارضان مشروع را شروع کند! دیگری تیتر زده: باز کردن گره شام با دیپلماسی. صداوسیما هم چند ساعت قبلِ سقوط اسد، محمدجواد لاریجانی را می‌آورد و‌ می‌گوید همه‌ چی آرومه!»

نیلوفر قدیری، روزنامه‌نگار، درباره محدودیت‌های خبررسانی نوشت: «تندروها از تیتر ۲ روز پیش پیشروی مخالفان مسلح به سوی دمشق عصبانی شدن و خواستار برخورد. امروز صبح که بیدار شدن دمشق در دست مخالفان بود. دشمن شما رسانه‌ای که واقعیت رو می‌گه، نیست.»

مخالفان و موافقان رفع فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی: روزنامه شرق در گزارشی، از موافقان و مخالفان رفع فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی نام برد. رسول جلیلی، رضا تقی‌پور، محمدحسن انتظاری، مهدی اخوان بهابادی، سعیدرضا عاملی، وزیر دفاع و نماینده سازمان پدافند غیرعامل در آخرین جلسه شورای عالی فضای مجازی به بررسی طرح رفع فیلترینگ وزارت ارتباطات رای منفی دادند. به گزارش شرق، حمید شهریاری، مسعود ابوطالبی، محمد امین آقامیری و کامیار تفتی با رای ممتنع خود، عملا با موضع مخالفان همراه شدند و اکثر اعضای دولت، عزت‌الله ضرغامی و محمد سرافراز از موافقان رفع فیلترینگ بودند.  

معاون امور اجرایی رئیس جمهور هم اعلام کرد «۱۵ عضو حقیقی شورای فضای مجازی فعلا رفع فیلترینگ را به صلاح نمی‌دانند. ما باید اینها را قانع کنیم که فیلترینگ امنیت کشور را به هم می‌ریزد، چرا که دشمنان با همین ابزار‌های فیلترینگ به اطلاعات مردم دست می‌یابند.»

پس از انتشار این فهرست، سه وکیل دادگستری از مخالفان رفع فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی شکایت کردند. این سه وکیل خواستار تعقیب کیفری اعضای نام‌برده به دلیل «ممانعت از حق دسترسی به فضای مناسب سایبری و ایجاد مزاحمت در استیفا از این حق قانونی» شدند.

همچنین، معاون حقوقی رئیس‌ جمهور در تلویزیون گفت کسی منکر کنترل فضای مجازی نیست، اما صاحبان فیلترشکن‌ها و صاحبان رانت با جوسازی مانع هستند. 

در یک ماه گذشته، اختلال و قطع اینترنت همچنان مساله‌ساز بود و در پاسخ به اعتراض‌ها، وزارت ارتباطات اعلام کرد اختلالات ایجاد شده به علت قطعی برق و ناکارآمدی تجهیزات ذخیره‌کننده برق بوده است.

مصاحبه پزشکیان با صداوسیما و مساله اینترنت: مسعود پزشکیان در ۱۰۰ روزگی دولت خود به تلویزیون رفت و درباره رفع فیلترینگ گفت: «در موضوع رفع فیلترینگ اگر بخواهیم بر مبنای وفاق ملی پیش برویم باید سران قوا به یک زبان مشترک برسند. رهبر انقلاب نگفتند اینترنت را فیلتر کنید، بلکه گفتند حاکمیت کنید، اما اینها همه چیز را فیلتر کردند.» 

صحبت‌های المیرا شریفی، در مصاحبه با پزشکیان نیز واکنش‌برانگیز شد و شماری از هوادارن دولت با مقایسه گفت‌وگوهای پیشین روسای جمهوری در صداوسیما، به او انتقاد کردند. منتقدان دولت هم خانم شریفی را «مطالبه‌گر و پرسشگری صریح» توصیف کردند

محمد باقرزاده، روزنامه‌نگار، نوشت: «این‌ همه خبرنگار اصلاح‌طلب و نزدیک به دولت در آن‌همه برنامه، جای پرسش، مُبَلغ شدند و از حرفه‌شان گذشتند تا اینکه المیرا شریفی نگران رفع فیلتر و بازگشت به دانشگاه شده و اینها عصبانی شدند؛ عجب حکایتی! بپذیریم آن‌ها که برای رسیدن به دولت، در رسانه کار می‌کنند، روزنامه‌نگار نیستند!»

اولین گزارش جامع رسانه: وب‌سایت تریبون،‌ اولین گزارش جامع رسانه‌ ایران را در آذرماه منتشر کرد. براساس این گزارش، بزرگترین چالش رسانه‌ها در سال ۱۴۰۲، «مشکلات اقتصادی و مالی» و «فیلترینگ و اختلالات اینترنت» بوده است. 

ایراد رئیس مجلس از قانون مطبوعات: محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، بر وجود «اشکالاتی» در قانون مطبوعات تاکید و وعده «اصلاح» آن را مطرح کرد. به گفته آقای قالیباف، رسانه‌ها در بحث مالیات،‌ مسائلی دارند و مجلس حتما آن را پیگیری می‌کند. در واکنش به این گفته، نماینده مدیران مسئول رسانه‌ها در هیئت نظارت بر مطبوعات در نامه‌ای به رئیس مجلس، خواستار «برقراری توازن میان حقوق و حدود رسانه‌ها، تأسیس نظام صنفی رسانه و تعیین تکلیف در خصوص نظام یارانه‌ای عدالت محور، شفاف، نظارت‌پذیر و پیش‌بینی‌پذیر» شد.  

آزاده مختاری، خبرنگار نیز نوشت: «قانون مطبوعات نیازمند بازنگری در جهت شفافیت، استقلال و حمایت از آزادی بیان است.»

«سود برخی روزنامه‌ها از فروش نرفتن»: براساس گزارش وب‌سایت «کاغذشهر»، روزنامه‌های همشهری، وابسته به شهرداری تهران، ایران وابسته به خبرگزاری جمهوری اسلامی و جام‌جم، وابسته به صداوسیما، بیشترین میزان یارانه کاغذ را از مهرماه ۱۴۰۱ تا شهریور ۱۴۰۳ دریافت کرده‌اند. علی مزینانی، دانش‌آموخته ارتباطات نوشت: «روزنامه‌هایی که با دوپینگ کاغذ دولتی قیمت‌شان پایین‌تر از قیمت کاغذ باطله بود‌، عملا از فروش نرفتن روزنامه سود کردند! بماند که در چند رسانه دولتی با واگذاری کامل فروش روزنامه به شرکت توزیع، سود تبدیل کاغذ نو به باطله نصیب توزیع می‌شد.»

انتساب شعری به خامنه‌ای در کیهان: روزنامه کیهان، ۹ آذرماه، شعری را به علی خامنه‌‌ای، رهبر جمهوری اسلامی منتسب و دفتر نشر آثار رهبر تکذیب هم آن را تکذیب کرد. مهدی فضائلی، عضو دفتر حفظ و نشر آثار علی خامنه‌ای، نوشت: «شعر یاد شده از نظر استحکام و شیوایی با سروده‌های رهبر جمهوری اسلامی فاصله داشت و ضروری بود که انتساب این شعر تکذیب شود.»

انتصاب پسر رئیس‌جمهور به عنوان مشاور رسانه‌ای در دولت: یوسف پزشکیان، پسر مسعود پزشکیان به عنوان مشاور و دستیار رسانه‌‌ای رئیس دفتر رئیس‌جمهور منصوب شد. بهمن دارالشفایی، روزنامه‌نگار و مترجم، در واکنش نوشت که او «اکانت توییترش رو نمی‌تونست درست اداره کنه و هی سوتی می‌داد، رسانه پیشکش.»

یادآوری قول‌های انتخاباتی به پزشکیان: روزنامه‌ سازندگی، ۱۲ آذرماه، با تیتر «الوعده وفا» در صفحه یک خود و تصویری از یک توییت مسعود پزشکیان در روزهای انتخابات مبنی بر ایستادگی در مقابل «گشت‌های اجباری، فیلتر کردن و فشارهای بیرونی»، پرسید: «آیا رئیس جمهور به وعده‌هایی که داده، پایبند است یا لایحه عفاف و حجاب را اجرا خواهد کرد؟»

با این حال، شماری از کاربران از سکوت و بی‌تفاوتی روزنامه‌ها درباره قانون حجاب و عفاف انتقاد کردند. 

«غیرحرفه‌ای‌ها» در لبنان: محمدعلی برنو، عکاسی که در حال حاضر در مناطق جنگی لبنان عکاسی می‌کند، نوشت: «یکی از مشکلات این روزهای من و دوستانم، حضور افراد غیرحرفه‌ای ایرانی است که به اسم خبرنگار و عکاس به لبنان آمدند. اتفاقا از وزارت ارشاد و اداره مطبوعات هم کارت گرفته‌اند. ابتدایی‌ترین اصول را رعایت نمی‌کنند. همین‌ها باعث می‌شوند که کار برای بقیه مشکل شود.»

تعلیق موقت و بازگشت برنامه ثریا: محسن مقصودی، گوینده و تهیه‌کننده که از تعلیق یک هفته‌ای برنامه «ثریا» در صدا و سیما خبر داده بود، چند روز بعد اعلام کرد که تعلیق این برنامه منتفی شده و از مدیران صدا و سیما بابت این تصمیم تشکر کرد. در قسمتی که ۴ آذر ماه منتشر شد، مهمانان برنامه خواستار پاسخ نظامی به حمله اسرائیل شده بودند. 

بازگشت تلویزیون ماهواره‌ای من‌وتو: سیگنال تلویزیون من‌وتو به ماهواره یوتلست بازگشت و به شکل آزمایشی، برنامه‌ای را به مناسبت شب یلدا پخش کرد. پخش ماهوار‌ه‌ای تلویزیون من‌وتو، ۱۱ بهمن ۱۴۰۲، به دلیل «مشکلاتی در تامین بودجه‌» متوقف شده بود. 

افتتاح شبکه تی‌آرتی‌ فارسی: شبکه فارسی زبان تی‌آرتی متعلق به رادیو و تلویزیون ملی ترکیه با حضور مقامات ترکیه و در غیاب نماینده جمهوری اسلامی افتتاح شد. مدیر مرکز ارتباطات ریاست جمهوری ترکیه در این مراسم گفت: «شبکه تی‌آرتی به یک مرکز جذاب در حوزه رسانه تبدیل شده است و بدون شک، انتشار مطلب به زبان فارسی، خدمتی ارزشمند به بشریت است.»

آغاز پخش اینترنتی جام‌جم: با آغاز پخش اینترنتی شبکه جهانی جام جم، این شبکه یک گام دیگر به تعطیلی پخش ماهواره‌ای نزدیک‌تر شد. همزمان، سیاوش عقدایی، قائم مقام پیشین شبکه رادیویی جوان و شبکه آموزش سیما، به عنوان سرپرست شبکه اینترنتی جام‌جم معرفی شد. قرار است پس از شش هفته پخش آزمایشی، درباره توقف شبکه ماهواره‌ای و تبدیل آن به شبکه اینترنتی تصمیم‌گیری شود. 

مهاجرت یک خبرنگار ورزشی: کامران خطیبی، خبرنگار و نویسنده کیهان ورزشی از «مهاجرت به ناگاه» خود خبر داد و نوشت: «خیلی تلاش کردم که در خاک خودم شریف بمانم و کار کنم اما نشد یعنی نگذاشتند بشود. و حالا با بلیت یک طرفه‌ای در دست، تسلیم سرنوشت شدم. می‌روم، شاید برای همیشه‌.»

انتشار شیوه‌نامه مدیریت خبرهای خودکشی: سرپرست روابط عمومی وزارت بهداشت از انتشار شیوه‌نامه مدیریت خبرهای خودکشی در رسانه‌ها خبر داد. دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت که این شیوه‌نامه را تهیه‌کرده، در سال ۱۴۰۰ نیز راهنمای انعکاس صحیح خبرهای خودکشی را منتشر کرده بود. 

تفاهم‌نامه همکاری دو انجمن: انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران و انجمن عکاسان مطبوعاتی ایران، تفاهم‌نامه همکاری امضا کردند. همکاری آموزشی، همکاری حقوقی، همکاری در امور پژوهشی و برگزاری نشست‌ها و جایزه‌ها از جمله مواردی است که در این تفاهم‌نامه آمده است. 

انتخابات نماینده مدیران مسئول در هیات نظارت: بیستمین دوره انتخابات نماینده مدیران مسئول در هیات نظارت بر مطبوعات ۲۰ آذرماه برگزار و پدرام پاک‌آیین، مدیرمسئول روزنامه تجارت، با ۱۴۴۹ رای برای این سمت انتخاب شد. در دوره پیش هم، آقای پاک‌آیین به این سمت انتخاب شده بود. 

پیشتر، شهریار شمس مستوفی، روزنامه‌نگار نوشته بود: «نماینده قبلی در طول دوران مسئولیت کوچکترین گامی برای حمایت از روزنامه‌نگاران بر نداشت. امیدوارم این‌بار نماینده‌ای لایق انتخاب شود.»

بازداشت ضاربان پوریا زراعتی: دادستانی بریتانیا از بازداشت عاملان حمله به پوریا زراعتی، خبرنگار ایران‌اینترنشنال خبر داد و گفت این دو شهروند رومانیایی در کشور خود دستگیر شدند. این دو مرد اواخر آذرماه به بریتانیا مسترد و در دادگاه حاضر شدند. آقای زراعتی، ۱۰ فروردین ماه، هنگام خروج از خانه‌اش در لندن مورد حمله قرار گرفت و پایش زخمی شد

اعتراض روزنامه‌نگاران به قانون حجاب: بیش از ۱۴۰ روزنامه‌نگار، بیانیه‌ای در اعتراض به قانون حجاب و عفاف منتشر کردند. امضاکنندگان بیانیه، اجرای این قانون را «نقض گسترده حقوق بنیادین شهروندان» توصیف کردند و بخش‌های مربوط به تعیین مجازات‌ها و محدودیت‌های اعمال‌شده را در تعارض آشکار با اصول حقوقی نظیر تناسب جرم و مجازات، اصل برائت، اصل کرامت انسانی و اصل منع تبعیض خواندند. 

حضور عکاسان زن در یک بازی فوتبال: حضور ۹ عکاس زن در دیدار تیم‌های فوتبال ملوان و پرسپولیس در بندر انزلی خبرساز شد. گفته شد این حضور با هماهنگی وزارت ورزش، فدراسیون فوتبال و دست‌اندرکاران ورزش استان گیلان انجام شد. زنان عکاس برای حضور در ورزشگاه‌ها همواره با محدودیت‌های فراوانی روبرو بوده‌اند. 

روزنامه ایران منتشر نشد: روزنامه ایران روز ۲۷ آذرماه بدون ارائه هیچ توضیحی منتشر نشد، پس ازپرس‌وجوی کاربران،‌ این روزنامه در شبکه‌های اجتماعی خود اعلام کرد منتشر نشدن به دلیل تعطیلات کشوری و در پی برودت هوا و لزوم کاهش مصرف انرژی بوده است. 

درگذشت خبرنگار کرمانشاهی: فرامرز کرمی، مدیر روزنامه عصر باختر و فعال رسانه‌ای در کرمانشاه درگذشت

ایست قلبی خبرنگار تسنیم: مهدی علیرضایی، خبرنگار حوزه شهری «تسنیم»، براثر ایست قلبی در سن ۴۶ سالگی درگذشت

مرگ خبرنگار پیشکسوت ورزشی: غلامرضا (شاهرخ) بادکوبه، خبرنگار حوزه ورزش، پس از یک دوره بیماری،‌ درگذشت. آقای بادکوبه سال‌ها به عنوان سردبیر در رسانه‌هایی مانند «جهان فوتبال»، «ورزش و اندیشه» و هفته‌نامه «عصر ورزش» فعالیت داشت. 

محدودیت، ممنوعیت، محکومیت

سلاح جنسیت برای آزار روزنامه‌نگاران زن: گزارش جدید گروه تحقیقاتی «سیتیزن‌لب» نشان می‌دهد رژیم‌های سرکوبگر مانند ایران فعالیت‌های دیجیتالی گسترده‌ای را علیه زنان مدافع حقوق بشر از جمله روزنامه‌نگاران در خارج از کشور به کار می‌گیرند. یافته‌های این پژوهش می‌گوید این زنان، نه تنها با تهدیدهای دیجیتالی مشابه مردان مدافع حقوق بشر مواجه می‌شوند که با طیف وسیعی از آزارها، سوءاستفاده‌ها و ارعاب‌های مرتبط با جنسیت هم روبه‌رو هستند. براساس این گزارش، حکومت‌های خودکامه، به شکلی گسترده، از «سلاح جنسیت» برای سرکوب کنشگران بهره می‌برند. 

ایران در میان ۱۰ زندان بزرگ روزنامه‌نگاران: سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارش سالانه خود اعلام کرد ایران در سال ۲۰۲۴ با ۲۶ روزنامه‌نگار زندانی در رتبه هفتم قرار دارد. در این گزارش همچنین به نقض حقوق نرگس محمدی، برنده جایزه صلح نوبل، و بازداشت رضا ولی‌زاده، خبرنگار پیشین رادیو فردا، ‌اشاره شده است. 

این گزارش همچنین از آزادی موقت نیلوفر حامدی و الهه محمدی به عنوان یکی از ۱۰ آزادی کلیدی در سال ۲۰۲۴ یاد می‌کند.

اعلام مجرمیت هم‌میهن: دادگاه مطبوعات، روزنامه‌ هم‌میهن را به دلیل «کاهش جایگاه و توهین به ایوب پیامبر» مجرم شناخت. روزنامه هم‌میهن ۲۵ مهر امسال، در واکنش به سخنان سخنگوی دولت، کاریکاتوری را منتشر کرد که از مردم خواسته بود برای حل مساله اینترنت صبور باشند. صبوری مردم در این کاریکاتور به صبر ایوب تشبیه شده بود. 

۱۰ سال حبس برای رضا ولی‌زاده: محمدحسین آقاسی، وکیل دادگستری خبر داد رضا ولی‌زاده، روزنامه‌نگاری که اسفندماه گذشته به ایران بازگشت، به دلیل فعالیت در رادیو فردا به ۱۰ سال حبس، منع اقامت در استان تهران ‌و استان‌های همجوار، منع خروج از کشور و عضویت در احزاب به مدت دو سال محکوم شده است. به گفته این وکیل، با وجود پایان تحقیقات و صدور حکم بدوی، از اعزام این زندانی به بند عمومی و دادن اجازه ملاقات خودداری شده است. 

شکایت دولت از مدیر مسئول یک رسانه: با شکایت بانک تجارت، هادی دریس، مدیر مسئول اقتصاد آینده به دادسرای عمومی و انقلاب قم احضار شد. به نوشته اقتصاد آینده، دفتر اقتصادی استانداری قم، نقش پررنگی در تشکیل این پرونده داشته است.

انجمن صنفی مدیران مطبوعات و رسانه‌های استان قم در بیانیه‌ای، تشکیل پرونده علیه این رسانه را «اقدام غیرمنتظره و خلاف» بخشنامه دولت مبنی بر شکایت نکردن از رسانه‌ها توصیف کرد. 

حکم جلب یک خبرنگار: امیر کریم‌زاد شریفی، مدیر مسئول پایگاه نصر نیوز از صدور حکم جلب علیه خود خبر داد و نوشت: «گمان می کردیم با روی کار آمدن دولت دکتر پزشکیان؛ خبرنگاران محترم‌تر خواهند شد در حالی که به خاطر یک مصاحبه حکم جلب تحت‌الحفظ‌ام صادر شد.» این پرونده، درپی مصاحبه آقای کریم‌زاد با فریدون بابایی اقدام، عضو مستعفی شورای شهر تبریز تشکیل شده است. 

سرگردانی چند روزنامه‌نگار در آبادان: ماندانا صادقی، روزنامه‌نگار از «پاس‌کاری» پرونده چند روزنامه‌نگار میان دادگاه انقلاب آبادان و دادگاه مطبوعات اهواز خبر داد و نوشت: «‌چرا سرگردانی ما، وثیقه‌های ما، سکوتِ ناخواسته ما، جزو دغدغه‌ مدعیان خوزستان دوست نیست؟ در اینجا کسی صدای ما را نمی‌شنود.» این روزنامه‌نگار بارها خواستار تشکیل یک سندیکای مستقل برای روزنامه‌نگاران شده است. 

تابستان امسال، ماندانا صادقی، آرش قلعه‌گلاب و کوروش کرم‌پور، روزنامه‌نگاران ساکن آبادان بابت اعتراض‌های سراسری سال ۱۴۰۱ به دادگاه احضار شدند

اعتصاب غذای روزنامه‌نگار محبوس: ویدا ربانی، روزنامه‌نگار و مطهره گونه‌ای، فعال دانشجویی در اعتراض به محرومیت نرگس محمدی، فعال حقوق بشر و وریشه مرادی، فعال سیاسی، از خدمات پزشکی در زندان، اعتصاب غذا کردند. آنها با اعلام این خبر در یک نامه سرگشاده، از وضعیت نامناسب بهداشتی در بند زنان زندان اوین هم انتقاد کردند. این دو زندانی، بعد از دادن مرخصی درمانی به نرگس محمدی اعتصاب غذای خود را پایان دادند

توهین یک فرماندار به خبرنگاران: فرماندار انزلی در استان گیلان در پاسخ به سوالی درباره شرایط اقلیمی تالاب انزلی گفت: «رسانه‌های ما فقط بلدند گاز بگیرند؟ چه کسانی را؟ استاندار را ، فرماندار را! رسانه‌های ما مطالبه ملی نداشتند. فقط داد زدند. ما با روش‌های سوسولی می‌خواهیم کار‌ها را پیش ببریم.» این سخنان واکنش‌برانگیز شد و به برکناری فرماندار انزلی انجامید

«تصمیم‌گیری پشت درهای بسته»: سونیتا سراب‌پور، خبرنگار شرق، در اعتراض به محدودیت‌های خبر رسانی و دسترسی به مقام‌های دولتی نوشت: «دست من به عنوان خبرنگار نه به رئیس شورای مجازی می‌رسه نه حتی یک دونه از اعضا. روابط عمومی مرکز جناب آقای دلیریان هم حاضر نیستن حتی یکبار به تماس یک خبرنگار جواب بدن. به نظرتون این شیوه کار شورا و تصمیم‌گیری پشت درهای بسته و بدون کوچکترین توضیح درسته؟»

ممنوعیت‌های رسانه‌ای در لایحه حجاب: در قانون «حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب» که ۱۰ آذر ماه تصویب شد، ممنوعیت‌ها، مجازات‌ها و وظایفی برای رسانه‌ها در رابطه با حجاب در نظر گرفته شده است. برای نمونه، صدا و سیما از دعوت اشخاص حقیقی یا حقوقی و عقد قرارداد با کسانی که «کشف حجاب یا بی‌عفتی یا بدپوششی یا برهنگی را ترویج یا تبلیغ نموده یا مرتکب رفتارهای مذکور» در فضای عمومی می‌شوند، منع شده است. 

در موردی دیگر، وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه موظف به رصد اطلاعاتی و مکلف به شناسایی اشخاصی شده‌اند که «از طریق فعالیت در فضای مجازی یا غیر‌مجازی با همکاری، دولت‌ها، شبکه‌ها، رسانه‌ها، گروه‌ها یا سازمان‌های خارجی یا معاند یا به صورت سازمان یافته اقدام به ترویج فرهنگ برهنگی، بی‌عفتی، کشف حجاب یا بدپوششی می‌کنند یا صوت، فیلم یا تصویر مرتبط با موضوعات فوق را به بیگانگان ارسال می‌نمایند.»  

ماده ۴۲ این قانون هم که به مجازات افراد مشهور در زمینه حجاب می‌پردازد، ممنوعیت‌هایی را برای رسانه‌ها در نظر گرفته است. در یک مورد، رسانه‌ها حق ندارند مصاحبه یا مقاله‌ای از فرد مشهوری منتشر کنند که علیه او پرونده تشکیل شده یا محکومیت قطعی به موجب این قانون دارد. در صورت ارتکاب، مدیران رسانه‌ها به پرداخت جزای نقدی محکوم می‌شوند.

برخورد با کارزار مخالفت با قانون حجاب و عفاف: مدیر پلتفرم کارزار از برخورد با کارزار مخالفت با قانون حجاب و عفاف خبر داد و نوشت: «یکی الان زنگ زد گفت از پلیس امنیت تماس می‌گیرم، تمام کارزارهای مخالفت با  قانون حجاب و عفاف رو حذف کنید! گفتم دستور قضایی لازم داره. گفت دستور قضایی رو الان دارم بهت ابلاغ میکنم دیگه! گفتم تلفنی نمیشه، رسماً باید ابلاغ بشه. گفت پس بهشون می‌گم تمکین نکردی.»

ابراز نگرانی از سلامت جانی یک خبرنگار محلی: همسر سعید حسینی‌نژاد، خبرنگار ساکن تالش در استان گیلان،‌ که ۱۹ آبان‌ماه برای اجرای حکم ۱۴ ماه زندان بازداشت شد، به روزنامه شرق گفت: «در خطبه نماز جمعه همسر من را یک آدم دلقک و بی‌شعور خطاب کردند. گفته بودند اگر هنرش را ندارید، پنج نفر را بفرستم تا دهان این فعال را گِل بگیرند و در ادامه هم گفته بودند، آقایان منتظرند جنازه‌ای روی زمین بمانند. بعد از آن، هیچ ارگانی پیگیر این صحبت‌ها و تهدیدها نشد تا با امام جمعه برخورد کند».

به گفته همسر این خبرنگار، آقای حسینی‌نژاد، وکیل ندارد و یکی از نگرانی‌های مهم این است که پس از آزادی، امنیت جانی نداشته باشد. آقای حسینی‌نژاد ۱۴ آذرماه، در پی اعلام رضایت شاکی، از زندان ضیابر گیلان آزاد شد

تهدید کارکنان حال‌وش: نهاد حقوق بشری حال‌وش از «تلاش عوامل جمهوری اسلامی برای ترور سردبیر» خود خبر داد. به نوشته حال‌وش، دستگاه‌های امنیتی جمهوری اسلامی، از آغاز فعالیت‌های خبری حال‌وش، کارکنان و دو بنیان‌گذار این سازمان را بارها تهدید به مرگ کرده‌اند. 

احضار حسن عباسی به پلیس فتا: در پی شکایت معاونت منابع انسانی پالایشگاه نفت بندرعباس، حسن عباسی، روزنامه‌نگار، به پلیس فتا احضار شد. به گفته آقای عباسی، این شکایت به دلیل انتشار پست‌هایی درباره به‌کارگیری با آزمون و بدون آزمون نیروهای غیربومی در پالایشگاه و سکوت مقام‌های استان صورت گرفته است. 

شکایت صداوسیما از فیلیمو: محمدجواد شکوری‌مقدم، مدیر فیلیمو، با انتشار احضاریه دادگاه، از شکایت سازمان صدا و سیما از این سامانه نمایش خبر داد و نوشت: «شاکی اصلی ما صداوسیماست نه چیزی به نام ساترا. رقیبی که نظارت، داوری و انحصار رو با هم می‌خواد!» موضوع شکواییه، «انتشار عکس و تصاویر و مطالب خلاف عفت عمومی و تحصیل مال از طریق نامشروع» عنوان، و صداوسیما خواستار حذف پخش زنده محتوا از این پلتفرم شده است. 

پیشتر، اعلام شد که ساترا در نامه‌ای به فیلیمو خواستار توقف برنامه سروش صحت با نام «اکنون» در این پلتفرم شده است. همچنین گفته شد دستور جدیدی مبنی بر حذف صدای عادل فردوسی‌پور در گزارش‌های فوتبال فیلیمو صادر شده است.

اخراج یک عضو ستاد امر به معروف پس از انتشار یک توییت: رئیس اداره خانواده و عفاف و حجاب ستاد امر به معروف استان تهران، در پی انتشار یک توییت درباره صفات رئیس جمهور، اخراج شد. او نوشته بود: «لات، طلبکار، دروغگو، بی‌خاصیت، ندانم‌کار، نادان، ناتوان، ترسو، کم‌عقل، سست، بی‌اراده، بی‌حمیت! دقیقا صفاتی است که یک رئیس جمهور نباید داشته باشد تا عزت ملی حفظ شود... البته هیچ ربطی به ما ندارد برسد به دست‌ رای‌دهندگان مریخ.» 

دو روز پس از این توییت، ستاد امر به معروف و نهی از منکر در بیانیه‌ای اعلام کرد «این ستاد با عذرخواهی از رئیس‌جمهور و مردم شریف، اعلام می‌دارد فرد منتشر کننده مطلب از این پس در ستاد هیچ سمتی نخواهد داشت.»

عذرخواهی یک کانال تلگرامی: کانال تلگرامی بیسیمچی‌مدیا که به توصیف سایت فکت‌نامه «کاملا شبیه به افسران جنگ نرم» عمل می‌کند، پس از انتشار یک پست در انتقاد از رهبر جمهوری اسلامی، آن را حذف و عذرخواهی کرد. به نوشته بیسیمچی‌مدیا، این «اشتباه» نتیجه کپی‌ مطلب از یک کانال دیگر بوده است. در مطلب حذف‌شده، پس از نقل بخشی از سخنان آقای خامنه‌ای، آمده بود: «یک ماه است به کشورت حمله کرده‌اند و جواب ندادی! این اگر انفعال نیست پس چیست؟» 

«زنگ زدند که توییت را حذف کن»: محمد معینی، وبلاگ‌نویس نوشت پس از مقایسه مرگ ابراهیم رئیسی با برادر ناتنی محمدرضا شاه، مجبور به حذف این مطلب شده است. به گفته آقای محمدی، با او تماس گرفته و خواستار حذف توییتش شدند. او نوشت: «بین کسی که در تاریخ دنبال مشابهت است (از شدت علاقه به تاریخ) و اذهان قدسی‌زده گرفتار توهم توطئه، همیشه درگیری هست و برنده کسی است که شماره ناشناس دارد و راحت فحش می‌دهد.»

تهدید به خاطر یک گزارش: زینب رحیمی، خبرنگار حوزه محیط زیست، از تهدید سازمان محیط زیست مازندران، به دلیل گزارش ویدیویی «جولان متخلفان در جنگل الیمالات مازندران» خبر داد. سازمان محیط زیست مازندران، این خبرنگار را به «درج مطالب نادرست و تشویش اذهان عمومی» متهم و تهدید کرد که در صورت تکرار و اصرار بر موارد نادرست، پیگیری حقوقی و قضایی می‌کند. به گفته خانم رحیمی، پس از انتشار این موضوع در ایکس، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با او تماس گرفت و گفت سیاست سازمان شکایت از خبرنگار و رسانه نیست. 

رسانه‌های افغانستان: بسته شدن ۱۲ تلویزیون

حمیده امان در میان ۱۰۰ زن بی‌بی‌سی: این کارآفرین رسانه و آموزش به همراه دو زن دیگر از افغانستان در فهرست ۱۰۰ زن بی‌بی‌سسی ۲۰۲۴ قرار گرفت. خانم امان، در پی ممنوعیت آموزش دختران از سوی طالبان، شبکه تلویزیونی بیگم‌ را راه‌اندازی کرد که دوره‌های آموزشی را از طریق ماهواره پخش می‌کند.

انتقاد از گزارش سازمان ملل درباره رسانه‌ها: گزارش اخیر سازمان ملل متحد درباره وضعیت خبرنگاران و رسانه‌های افغانستان، انتقاد «خانه آزادی بیان» و «خبرنگاران افغانستان در تبعید» را برانگیخت. آنها، این گزارش را «ناقص» و «موجب تطهیر طالبان» توصیف کردند. به باور منتقدان، آمار و موارد گفته شده در این گزارش «به مراتب کمتر از واقعیتی است که جامعه رسانه‌ای افغانستان هر روز تجربه می‌کند.»

گزارش سازمان ملل متحد با نام «آزادی رسانه‌ها در افغانستان» وضعیت رسانه‌ها از مرداد ۱۴۰۱ تا مهرماه ۱۴۰۳ را پوشش می‌دهد.

افزایش بی‌سابقه محدودیت‌ها بر تلویزیون: مرکز خبرنگاران افغانستان در گزارش خود به مناسبت روز جهانی تلویزیون، ‌اعلام کرد محدودیت‌ها در زمینه کار تلویزیون‌ها در افغانستان به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته و در یک سال گذشته، دست‌کم ۱۲ تلویزیون با دستور مستقیم مقام‌های طالبان یا ناشی از این محدودیت‌ها بسته شدند.

بسته شدن دفتر تلویزیون «آرزو»: مرکز خبرنگاران افغانستان اعلام کرد ماموران حکومت طالبان با یورش به دفتر تلویزیون آرزو در کابل، هفت کارمند آن را بازداشت کردند و دفتر تلویزیون را بستند. این گزارش اضافه کرد «کارمندان استخبارات با لت‌و‌کوب یکی از محافظان تلویزیون و با بدرفتاری تلفن‌های کارمندان را از آنان گرفتند تا با بیرون از دفتر تماس نگیرند، سپس از هر کدام از آنان در مورد کارشان تحقیق کردند.»

بنا بر اعلام طالبان، این تلویزیون به دلیل پخش «سریال‌های غیراخلاقی و مبتذل» و برای «حفظ ارزش‌های اسلامی، جلوگیری از سواستفاده از رسانه‌ها و تقویت نظم اجتماعی» تا اطلاع بعدی پلمب است. 

دومین سمپوزیوم خبرنگاران افغانستان در آلمان: این برنامه به میزبانی سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان و با حضور شماری از خبرنگاران در تبعید و نهادهای حامی خبرنگاران در برلین برگزار شد. موضوعاتی مانند بحران آزادی بیان و رسانه‌ها در افغانستان، چالش‌های پیش‌روی خبرنگاران داخل کشور وضعیت رسانه‌های داخلی زیر حاکمیت طالبان در این نشست مطرح شد. 

انتقاد از ممنوعیت تحصیل دختران در رشته‌های مامایی و پرستاری: سازمان حمایت از جامعه مدنی و خبرنگاران افغانستان، ممنوعیت جدید طالبان علیه زنان این کشور را «غیرانسانی و دشمنی با علم و فرهنگ» توصیف کرد. این سازمان در بیانیه خود خواستار لغو فوری این فرمان شد. 

توقف انتشار تصاویر دیدارهای یک مقام طالبان: روزنامه اطلاعات‌ روز می‌گوید صفحه رسمی «ارگ» تحت کنترل طالبان، از ۲۰ آذرماه، انتشار تصاویر معاون سیاسی نخست وزیر را متوقف کرده است. به نوشته این روزنامه، پیش‌تر، انتشار عکس‌های برخی مقام‌های دیگر نیز متوقف شده بود. 

ممنوعیت انتشار تصویر کودکان در غور: اطلاعات و فرهنگ طالبان در غور، انتشار تصویر کودکان در شبکه‌های اجتماعی را ممنوع کرد. به گفته ریاست اطلاعات و فرهنگ طالبان، «رسانه‌های مغرض» با انتشار قضایای مربوط به کودکان، به شخصیت کودک و خانواده‌اش ضربه می‌زنند. 

آزادی مدیر مسئول یک رادیو: عبدالرازق صدیقی، مدیر مسئول رادیو «صدای بادغیس» پس از ۳۴ روز از زندان آزاد شد. او یک ماه پیش از بادغیس به کابل احضار و بازداشت شده بود. 

گزارش‌های خبرساز ماه

مریم لطفی، ‌خبرنگار شرق در گزارش ویدیوئی جرم: راکب نسوان، مصائب موتورسواری زنان در شهر را روایت کرده است. یک زن موتورسوار در این گزارش می‌گوید: در این چهار سال تجربه من، تقریبا هفت، هشت ماه اول، پلیس‌ها خیلی خوش‌اخلاق بودند. خیلی‌ از پلیس‌ها می‌خواهند که نبینند. با این همه، در این مدت، سه بار من را گرفتند و بازداشت شدم و موتورم را هم توقیف کردند.

نگین باقری، خبرنگار هفت صبح در گزارش گرگ‌ها در بیابان می‌میرند حاشیه‌های تصادف یک شوتی‌بلاگر در زاهدان را گزارش کرده است. او می‌نویسد: شوتی‌ها هم یک جور کولبر محسوب می‌شوند یا همانطور که نمی‌خواهند اینطور نامیده شوند: قاچاق‌بر. اما مرگ‌شان نه با شلیک تیر اتفاق می‌افتد و نه با افتادن از کوه.

فریبا نباتی، خبرنگار پیام‌ ما در گزارش در قلب بحران نوشته است: خبرنگاران محیط‌ زیست در ایران با تهدیدهای شخصی، خشونت‌های فیزیکی، موانع دسترسی به اطلاعات و پنهان‌کاری‌های نهادهای دولتی و خصوصی روبه‌رو هستند که به سختی‌های کار خبری در این حوزه دامن می‌زند.

زهرا جعفرزاده، خبرنگار هم‌میهن در گزارش ویروس فوق محرمانه کمبود واکسن پیشگیری از ابتلا به اچ‏‌پی‌‏وی و برنامه وزارت بهداشت را برای گنجاندن این واکسن در برنامه ملی واکسیناسیون بررسی کرده است. یک متخصص زنان در این گزارش گفته است از هر ۱۰ مراجعه‌کننده، اچ‌پی‌وی ۷ نفر مثبت می‌شود. 

هدی هاشمی، خبرنگار شرق در گزارش ویدیوئی شب سیاه غربت بی‌جایی و چادرخوابی همراهان بیماران در کنار بیمارستان امام‌ خمینی تهران را گزارش کرده است. یکی از این افراد می‌گوید: نوه‌ام مریض است و حدود ۴۰ روز است که به تهران رفت‌وآمد می‌کنم.

راضیه احقاقی، خبرنگار دنیای اقتصاد در گزارش اجاره داغ‌‌تر از تورم با اشاره به پیشی گرفتن تورم مسکن از تورم عمومی نوشته است: بخش قابل‌توجهی از افراد به ناچار به فکر تغییر محله افتاده‌‌اند. در واقع دیگر کاهش سایر هزینه‌‌های زندگی کفاف تامین هزینه مسکن را نمی‌‌دهد و در این شرایط مهاجرت به محله‌‌های ارزان‌‌تر و در برخی موارد به حومه‌‌ شهرها رواج یافته است. این مهاجرت اجباری به محله‌‌ای جدید یا حومه شهر نیز بر کیفیت زندگی مردم اثر منفی دیگری بر جای  گذاشته است.

فرانک جواهری، ‌خبرنگار شرق در گزارش ویدیوئی روایت خانواده‌های قربانیان محلول آلوده: ما عدالت می‌خواهیم با خانواده‌های قربانیان محلول‌های آلوده دیالیز صفاقی، تولید شرکت ثامن گفت‌وگو کرده است. خانواده‌ها در این گزارش می‌گویند که خواستار رسیدگی جدی به این پرونده، مجازات عاملان این فاجعه و ارائه پاسخ شفاف از سوی مسئولین هستند.

یلدا امینی، خبرنگار زن‌تایمز در گزارشش از سوء‌استفاده جنسی و تعرض به شماری از زنان بازداشتی در کابل به جرم گدایی خبر داد. زهرا، زنی که پس از بازگشت طالبان از زندگی مرفه به گدایی روی آورد، در این گزارش می‌گوید در اثر لت‌وکوب طالبان در زندان بیهوش و پس از به هوش آمدن متوجه شد که به او تجاوز شده است. 

زیبا بلخی، خبرنگار رسانه رخشانه در گزارش از استادی در دانشگاه تا کشمش‌پاکی در کنج‌خانه  زندگی زنانی را روایت کرده است که بر اثر ممنوعیت‌های طالبان، مجبور به کشمش‌پاکی شده‌اند. شیما، زنی که تا پیش از قدرت‌گیری طالبان، استاد قراردادی در دانشکده علوم کامپیوتر بود، در این گزارش می‌گوید:‌ بسیار کار طاقت‌فرسا است. خیلی خسته و سردرد می‌کند، اما ناگزیر هستم، پول پیدا کردن در این شرایط بسیار مشکل شده، از صبح وقت که می‌نشینم تا ۱۱شب فقط می‌توانم یک سیر کشمش پاک بکنم و به ازای هر سیر پاک کردن ۳۰ افغانی برایم می‌دهند. خیلی پول کمی است اما چاره نیست با همین می‌توانم مقداری پیاز و کچالو [سیب‌زمینی] بخرم و گرسنه نمانیم.

تمنا تابان در گزارش بحران سلامت روان زنان در بامیان می‌نویسد: براساس آماری که رسانه‌ رخشانه به صورت غیر رسمی از شفاخانه‌ ولایتی بامیان به دست آورده، تنها در ۱۰ ماه اول سال ۲۰۲۳ میلادی یک هزار و ۹۶۵ زن و دختر برای درمان مشکلات روحی و روانی به این شفاخانه مراجعه کرده‌اند.

فرشته غنی و ثنا عاطف در گزارش خود می‌گویند بیکاری، خشونت خانوادگی علیه زنان را تشدید کرده است. در این گزارش آمده است: شازیه ۴۵ ساله است و پیش از حاکمیت طالبان واکسیناتور بود. او شش سال در این شغل کار کرده بود، ولی در ماه نوامبر ۲۰۲۱ طالبان به دلیل زن بودن از کار اخراج‌اش کرد. او می‌گوید، بعد از آن‌که کارش را از دست داده، رفتار شوهرش با او تغییر کرده است: شوهرم چندین بار من و اولادهایم را لت‌وکوب کرده است. در خانه زیاد دعوا می‌شود. وقتی من و شوهرم وظیفه داشتیم، خشونت نمی‌کردیم.

لیدا بارز، خبرنگار خبرگزاری بانوان افغانستان در گزارشی به مناسبت روز جهانی معلولان، از نگاه تبعیض‌آمیز جامعه به دختران معلول در افغانستان نوشته است. یکی از مبتلایان فلج اطفال در این گزارش می‌گوید: خانه‌نشینی اجباری برای من پر از یأس و ناامیدی است. فشارهای اجتماعی و اقتصادی باعث شده که گوشه‌نشین و منزوی شوم. احساس می‌کنم فردایی وجود ندارد و همه درهای زندگی به روی زنان بسته شده است.

دوره‌ها