وقایع اتفاقیه مهر ۱۴۰۲؛ «مدیریت رسانه‌ای» مرگ‌های سوال‌برانگیز

منصور واضحی 1402/08/06

وقایع اتفاقیه مهر؛  «مدیریت» مرگ‌های سوال‌برانگیز

از نهم مهرماه که آرمیتا گراوند به بیمارستان برده شد، تا روزی که خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران خبر جان باختن او را در کما اعلام کرد، مقام‌های جمهوری اسلامی فضای رسانه‌ای پیرامون این اتفاق را بسیار بسته و امنیتی نگه داشتند.

انتقال او به یک بیمارستان نظامی و روند قطره‌چکانی و مبهم انتشار اطلاعات و اعلام تدریجی مرگ مغزی در طول ۲۸ روز، آیا آنطور که منتقدان حکومت گفتند، بخشی از «مدیریت مکان» و «مدیریت زمان» بحران برای «بازی رسانه‌ای» و «کنترل خشم عمومی» بود؟

سوال اصلی این بود که آیا آرمیتای ۱۷ ساله، آن‌طور که منابع حکومتی می‌گویند در راه مدرسه در اثر افت فشار به زمین خورد یا چون مقنعه به سر نداشت، با او برخورد فیزیکی شده بود؟ به خبرنگاران مستقل امکان تحقیق دراین‌باره داده نشد. 

روز بعد از حادثه در مترو، خبرنگار روزنامه شرق را چند ساعت بازداشت کردند. دسترسی به خانواده او محدود ماند و خبر «مرگ مغزی» او در کما چند بار منتشر و تکذیب شد.

در کشاکش تلاش خبرنگاران برای یافتن حقیقت درباره آرمیتا، برای دو روزنامه‌نگار راوی مرگ مهسا امینی هر کدام حکم سنگین شش و هفت سال زندان صادر شد. در قتل داریوش مهرجویی و همسرش هم رسانه‌ها با محدودیت‌هایی مواجه بودند. 

مهرماه از پرخبرترین و سخت‌ترین ماه‌های رسانه‌ها بود. بعد از مرور وقایع مهر، در پایان گزارش منتخب ماه را معرفی می‌‌کنیم.

خبر بیهوشی در توییتر: ۹ مهرماه، خبر بیهوش شدن یک «دختر دبیرستانی» در مترو را نه خبرگزاری‌های رسمی، که فرزاد صیفی‌کاران، از خبرنگاران رسانه‌های خارج از ایران، در ایکس (توییتر سابق) منتشر کرد و از «هل دادن» دختر در مترو به دلیل نداشتن حجاب خبر داد. آقای صیفی‌کاران نوشت او به بیمارستان فجر نیروی هوایی ارتش برده شده است. 

 

انتشار بخشی از فیلم دوربین‌های مترو: ۱۰ مهرماه خبرگزاری ایرنا بخش کوتاهی از فیلم دوربین‌های مداربسته متروی میدان شهدا را منتشر کرد. همه می‌پرسیدند بقیه فیلم‌ها از لحظه ورود او به مترو کجاست؟ 

بازداشت خبرنگار شرق بعد از رفتن به بیمارستان: در همان روز ۱۰ مهر ماه، مریم لطفی، خبرنگار شرق در حالی که برای تهیه گزارش درباره وضعیت آرمیتا گراوند به بیمارستان فجر نیروی هوایی رفته بود، هنگام مصاحبه با خانواده آرمیتا بازداشت اما ساعاتی بعد آزاد شد. شرق بعدا قسمت «رفتن به بیمارستان فجر برای تهیه گزارش» را از خبر آزاد شدن خبرنگارش حذف کرد. 

شرق مانند روزنامه‌های دیگر در این مدت گزارش مستقلی درباره آرمیتا نداشت و عمدتا گزارش خبرگزاری‌های هم‌سو با حکومت را بازنشر می‌کرد.

«با نگرانی واقعه را نگاه می‌کنیم»: شریف منصور، مسئول بخش خاورمیانه و شمال آفریقای کمیته حفاظت از خبرنگاران، برخورد خشونت‌آمیز با یک نوجوان به اتهام بی‌حجابی را بازتاب شوم مرگ غم‌انگیز مهسا امینی در بازداشت توصیف کرد و از مقام‌های ایرانی خواست که با بازداشت و آزار خبرنگارانی که این رویداد مهم را پوشش می‌دهند، دستگاه سانسور سبعانه خود را راه‌اندازی نکنند. 

انحصار خبری: خبرگزاری رسمی دولت ایران، ایرنا و خبرگزاری‌های هم‌سو با حکومت تا روز تایید مرگ آرمیتا، مرجع اصلی اطلاع‌رسانی در این‌باره بودند. ۱۱ مهرماه ایرنا مصاحبه‌ای با والدین خانواده آرمیتا منتشر کرد اما هنوز به جای نام آرمیتا گراوند از عبارت «دانش‌آموز بستری شده» استفاده می‌کرد. مادر او در مصاحبه‌ای که به تعبیر منتقدان «زیر فشار» انجام شده بود، گفت: «فکر نمی‌کنم چیزی که مردم می‌گویند درست باشد».

در همان روز نام آرمیتا گراوند با بیش از ۲۲۲ هزار توییت، ترند اول توییتر ایران بود. 

انتشار اخبار جعلی، تصاویر و اخبار غیرواقعی کماکان ادامه داشت و دیگر خبری از خانواده آرمیتا شنیده نشد. ۱۳ مهر ماه روزنامه گاردین چاپ لندن، به نقل از شاهدان نوشت خانواده او تحت فشار هستند با رسانه‌ها صحبت نکنند. 

«غیبت دوربین داخل واگن» از زبان شرق: در پاسخ به واکنش افکار عمومی که خواستار انتشار فیلم دوربین داخل واگن بودند، ۱۵ مهرماه روزنامه شرق نوشت خبرنگار آنها اجازه یافته از واگن قطار شماره ۱۳۴ بازدید کند و این قطار «دوربین ندارد». 

فیلم «کامل» مترو در خبرگزاری فارس: فیلم‌های مترو تقطیع شده و در چهار نوبت منتشر شد. در نهایت ۱۶ مهرماه خبرگزاری فارس فیلمی ۱۷:۵۰ دقیقه‌ای از لحظه ورود آرمیتا به مترو تا لحظه بیهوشی با عنوان «فیلم کامل» برای اثبات اتفاقی بودن بیهوشی آرمیتا گراوند منتشر کرد.

فردی به نام آوند فردی با تحلیل فیلم‌های دوربین مداربسته و خبرهای منتشر شده، جزئیاتی را فاش کرد که احتمال هل دادن آرمیتا را بر سر نداشتن حجاب اجباری بالا می‌برد.  

آغاز انتشار اخبار «وخامت» حال: از ۱۹ مهرماه که خبرگزاری برنا خبری کوتاه درباره «وخامت» حال آرمیتا منتشر کرد، تا روز تایید مرگ او، انتشار گزارش‌هایی غیررسمی درباره «مرگ مغزی» و تکذیب آن و «خواب مصنوعی» ادامه یافت. حمله حماس به غزه و کشته شدن داریوش مهرجویی و همسرش برای مدتی اخبار مربوط به آرمیتا را در محاق برد. 

تایید رسمی خبر جان باختن آرمیتا: بعد از حدود یک هفته انتشار اخبار غیر رسمی، ایرنا خبر «درگذشت» یا به تعبیر منتقدان «کشته شدن» آرمیتا را ششم آبان ماه منتشر کرد. ‌نام او به ترند اول ایکس تبدیل شد. بسیاری از کاربران همچنین به کلمه‌هایی مانند «درگذشت» و «جان‌ باخت» اعتراض کردند و نوشتند که او به مرگ طبیعی از دنیا نرفته بلکه کشته شده است. 

محمدجواد اکبرین،‌دین‌پژوه و روزنامه‌نگار در حساب ایکس خود نوشت: قتل این دختر را ۲۸ روز مدیریت کردند تا رسانه‌ها بنویسند «درگذشت».

اعلام جرم علیه یک کانال تلگرامی و خبرنگاران: فضای رسانه‌ای ایران به اندازه‌ای بسته بود که حتی خبرنگاران اجازه نداشتند به ابهام‌های پرونده اشاره‌ بکنند. ساعاتی پس از اعلام مرگ آرمیتا گراوند، خبرگزاری میزان،‌ وابسته به قوه قضاییه نوشت دادستان تهران علیه کانال تلگرامی روزآروز و دو روزنامه‌نگار یعنی سارا معصومی و میلاد علوی و همچنین صادق زیباکلام اعلام جرم کرده است. به نوشته میزان، آنها «مطالبی کذب را بدون سند و خلاف واقع» منتشر کرده بودند.

کانال روزآروز در خبر مرگ آرمیتا گراوند، اشاره کرده بود «کاربران شبکه‌های اجتماعی از ضربه به سر او بر اثر درگیری به هنگام تذکر حجاب خبر می‌دادند.»

حکم‌های سنگین برای نیلوفر حامدی و الهه محمدی: در آخرین روز پاییز، همزمان با دومین سالگرد تولدِ در زندان نیلوفر حامدی، حکم این دو روزنامه‌نگار اعلام شد. براساس حکم اولیه دادگاه انقلاب به ریاست قاضی صلواتی، الهه محمدی به اتهام «همکاری با دولت متخاصم آمریکا به تحمل شش سال حبس، اجتماع و تبانی برای ارتکاب جرم بر ضد امنیت کشور پنج سال حبس و به اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران به تحمل یک سال حبس» محکوم شد. دادگاه انقلابْ نیلوفر حامدی را نیز به اتهام «همکاری با دولت متخاصم آمریکا به تحمل هفت سال حبس، اجتماع و تبانی برای ارتکاب جرم بر ضد امنیت کشور پنج سال حبس و به اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران به تحمل یک سال حبس» محکوم کرد. درصورت تایید حکم در دادگاه تجدیدنظر، از میان سه مجازات، سنگین‌ترین آن اجرا خواهد که شش سال حبس برای الهه محمدی و هفت سال حبس برای نیلوفر حامدی خواهد بود.

دادگاه انقلاب همچنین به عنوان مجازات تکمیلی، این دو روزنامه‌نگار را «به مدت دو سال از عضویت در احزاب، گروه‌ها، دسته‌جات سیاسی و فعالیت در فضای مجازی، ‌رسانه‌ها و مطبوعات» محروم کرد. الهه محمدی و نیلوفر حامدی درپی تهیه گزارش درباره مرگ مهسا امینی در بازداشتگاه گشت ارشاد بازداشت شدند. بیش از یک سال است که این دو روزنامه‌‌نگار در «بازداشت موقت» هستند.

اعتراض انجمن صنفی روزنامه‌نگاران تهران: در واکنش به حکم بدوی الهه محمدی و نیلوفر حامدی، انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران در بیانیه‌ای به این حکم اعتراض کرد و اتهامات این دو روزنامه‌نگار را نامتناسب و دارای اشکال حقوقی دانست. 

بازداشت و تست اعتیاد یک خبرنگار: سجاد رستم‌زاده، سردبیر پایگاه خبری ماسال‌نیوز پنجم مهرماه با شکایت دادستان ماسال در استان گیلان بازداشت شد. به گزارش ماسال‌نیوز، پس از تفتیش خانه و توقیف موبایل و لپ‌تاپ آقای رستم‌زاده، «در اقدامی عجیب» او را به کمپ ترک اعتیاد منتقل کردند و از این روزنامه‌نگار آزمایش اعتیاد گرفتند. سردبیر ماسال‌نیوز که با اتهام «تشویش اذهان عمومی، بزرگ‌نمایی مشکلات مربوط به معضل زباله شهرستان و ترویج ناامیدی» روبه‌رو است، یک روز بعد، به قید وثیقه آزاد شد.

بازداشت دو روزنامه‌‌نگار اصولگرا: علی غفاریان، مدیر مسئول صراط‌‌‌ نیوز و هاتف صالحی، فعال رسانه‌ای اصولگرا نهم مهرماه بازداشت شدند. اتهامات آنها به طور رسمی اعلام نشد، اما برخی معتقدند انتشار نقل‌قولی از ابراهیم رئیسی دلیل بازداشت این دو باشد. آقای صالحی در توییتر نوشته بود:‌ «وحید حقانیان چندی پیش به حقیر گفت: "در سال ۱۳۹۶ ابراهیم رئیسی به طور خصوصی از من راجع به آینده سیاسی و رهبر شدنش نظرخواهی کرد!» 

وحید حقانیان، معاون سابق امور ویژه دفتر علی خامنه‌ای این اظهارات را تکذیب کرد. 

علی غفاریان و هاتف صالحی هفدهم مهرماه با سپردن وثیقه آزاد شدند

خروج نازیلا معروفیان از ایران و شکنجه در سلیمانیه: نازیلا معروفیان، روزنامه‌نگاری که در یک سال گذشته چند بار بازداشت شده بود، در مهرماه خبر داد که پس از «تهدید جانی» ایران را ترک کرده است. او همچنین با انتشار ویدیویی با صورت کبود نوشت ۱۳ روز در زندان سلیمانیه بازداشت بوده و شکنجه شده است. خانم معروفیان در پاسخ به ابراز نگرانی‌ها گفت در حال حاضر به فرانسه رسیده است. 

شکایت دوباره از خبرنگار: محمد باقرزاده، ‌خبرنگار روزنامه اعتماد خبر داد  برای انتشار  گزارش «داغ ماندگار» بار دیگر از او شکایت شده است. اتهام این روزنامه‌نگار «رسانه‌ای کردن پرونده کودک‌آزاری» عنوان شده است. گزارش «داغ ماندگار» به کود‌ک‌آزاری در موسسه خیریه مهر ماندگار پرداخته و بازتاب گسترده‌ای داشته است. 

آزادی علی مصلحی: نخستین روز پاییز با خبر آزادی علی مصلحی، فعال مدنی  و روزنامه‌نگار آغاز شد. این روزنامه‌نگار ساکن کاشان پس از دو ماه بازداشت، با وثیقه یک میلیارد تومانی آزاد شد

بازگشت ایران‌اینترنشنال به لندن: شبکه ایران‌اینترنشنال پس از وقفه‌ای چند ماهه، پخش برنامه‌های خود را در لندن از سر گرفت.  این شبکه ۲۹ بهمن‌ماه اعلام کرد در پی «تهدیدهای تروریستی» فعالیت خود در استودیوی لندن را متوقف می‌کند و به واشنگتن منتقل می‌شود. 

تناقض‌گویی رسانه‌های رسمی از یک انفجار: شنیده شدن صدای مهیب و لرزشی که اواخر شب سوم مهرماه شهروندان خرم‌آباد را نگران کرد. این خبر در رسانه‌های رسمی و نزدیک به حکومت به شکل ضد و نقیضی پوشش داده شد. مقام‌های استان لرستان البته این صدای مهیب شبه انفجار را رد نکردند، حتی در زیرنویس شبکه خبر در همان ساعات ابتدایی بعد از این حادثه با اشاره به «یک گفت‌وگوی محرمانه» احتمال وقوع انفجار مطرح شد. روز چهارم مهر رسانه‌های دولتی گفت‌وگو با معاون سیاسی استاندار لرستان را منتشر کردند که گفت هیچ انفجار و مواردی از این دست در خرم‌آباد رخ نداده و مسئله انفجار تنها گمانه‌زنی رسانه‌هاست. همزمان «تایمز آو اسراییل» احتمال دخالت اسراییل در عملیات خرابکاری پایگاه زیرزمینی موشک بالستیک شهاب-۳ را مطرح کرد.

۲۰۰ رسانه فارسی‌زبان علیه جمهوری اسلامی: محمدرضا نقدی، معاون سپاه پاسداران اول مهرماه در یک سخنرانی گفت ۲۰۰ رسانه به زبان فارسی برای مقابله با ایران به راه انداختند که این موضوع در تاریخ بی‌سابقه است.

انتقاد روزنامه‌ فرهیختگان از همراهان رئیسی در نیویورک: در واکنش به کشمکش همراهان رئیسی با خبرنگاران در نیویورک، روزنامه فرهیختگان در یادداشتی، روزنامه‌نگاران رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور را «چند مزدور ضد ایران» توصیف کرد و از دولت رئیسی پرسید که نمی‌شد به‌ جای تمرکز بیش از حد و افراطی روی کلنجار رفتن بر سر این موضوع، ائتلاف رسانه‌ای با کشورهای همسایه شکل داد و موضع ایران را تثبیت کرد؟

«اعدام خانم وزیر»، برنده جایزه کلاریون: مستند «اعدام خانم وزیر» به کارگردانی حسن سربخشیان و تولید بخش فارسی صدای آمریکا در میان برندگان پنجاهمین دوره جوایز کلاریون سال ۲۰۲۳ قرار گرفت. انجمن زنان در ارتباطات که جایزه کلاریون را اهدا می‌کند، این مستند را به عنوان یکی از برندگان  بخش مستندهای تلویزیونی اعلام کرد. مستند «اعدام خانم وزیر» روایت سرگذشت فرخ‌رو پارسا، اولین وزیر زن ایرانی است که پس از انقلاب اعدام شد. 

صدور کارت خبرنگاری به شرط «صلاحیت»: مدیر کل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد  برای ساماندهی خبرنگاران، نه پروانه خبرنگاری که کارت رسمی خبرنگاری صادر خواهد شد؛ اما برای دریافت آن باید درباره خبرنگاران استعلام و صلاحیت و هویت آنها تایید شود. 

اشتباه اسکای‌نیوز عربی در انتشار تصویر نرگس محمدی: بعد از اهدای جایزه نوبل صلح ۲۰۲۳ به نرگس محمدی، فعال حقوق بشر زندانی، اسکای‌نیوز عربی به جای استفاده از تصویر خانم محمدی، عکس نرگس محمدی، بازیگر سینما را برای لحظاتی منتشر کرد. این اشتباه بهانه‌ای شد تا رسانه‌های وابسته به حکومت، انتخاب کمیته صلح نوبل را به سخره بگیرند. 

بوسه خبرنگار بر شانه رئیسی: مالک پناهی، مدیرمسئول خبرگزاری مهر در استان اردبیل در میانه مهرماه به عنوان سرپرست بخشداری مشگین شرقی انتخاب شد. کاربران بسیاری با انتشار عکسی از او که بر شانه ابراهیم رئیسی بوسه می‌زند، انتصاب جدید را «کادوی بوسه» توصیف کردند. یک کاربر هم در ایکس نوشت: «فقط یک بوسه برای رسیدن به هر مَرکب در این دولت کافی است.»

آمار بالای استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی: براساس گزارش تحقیقی فیلتربان، سیاست‌‌های دولت و اعمال فیلترینگ گسترده، ۶۷ درصد کاربران اینترنت در ایران را واداشته است که دست‌کم یک بار پیام‌رسان‌های داخلی را نصب کنند. براساس این گزارش، کاربران در مواردی مانند دریافت خدمات درمانی، امور آموزشی و دریافت خدمات قضایی محبور شده‌اند که یک پیام‌رسان داخلی را نصب کنند.

در پایان این گزارش آمده است: «روبیکا و سایر پیام‌رسان‌های داخلی که از سوی دولت حمایت می‌شوند، با هدف ایجاد یک فضای کنترل‌شده و سانسور شده فعالیت می‌کنند.»

حضور فعال کودکان اینفلوئنسر در اینستاگرام فارسی: براساس گزارش شرکت دانش‌بنیان لایف‌وب، اینفلوئنسر‌ها یا کاربران پرنفوذ کودک در اینستاگرام از نظر تعداد دنبال‌کننده در رده پنجم و از لحاظ لایک در جایگاه سوم قرار دارند. «نرخ تعامل» یا میزان مشارکت مخاطبان برای کودکان ‌اینفلوئنسر نیز در رتبه دوم است. به نوشته لایف‌وب، صفحه معروف‌ترین کودک اینفلوئنسر ایرانی در مقایسه با بازیگران شناخته‌شده‌ای مثل محسن تنابنده، تعامل بالاتری با مخاطبانش دارد. 

شبنم قلی‌خانی، مجری رادیوی فارسی‌‌زبان در دبی: در آخرین روزهای مهر، صفحه اینستاگرام رادیو شما، بخش فارسی‌زبان شبکه رادیویی عربی در امارات، فیلمی از شبنم قلی‌خانی، بازیگر ایرانی را منتشر و اعلام کرد که خانم قلی‌خانی به این رادیو پیوسته است. او در این ویدیو باحجاب است و در خبرها آمده که به همکاری خود با سینمای ایران ادامه خواهد داد. 

کارزار انتشار دروغ جمهوری اسلامی علیه روزنامه‌نگاران زن: آیرین خان، گزارشگر ویژه سازمان ملل در گزارشی ۲۲ صفحه‌ای حکومت ایران را به انتشار اطلاعات نادرست و تبلیغات دروغین علیه روزنامه‌نگاران زن و اقلیت‌های جنسی متهم کرد. در این گزارش به روزنامه‌نگاران زن بی‌بی‌سی و دیگر رسانه‌های فارسی زبان اشاره شده است

روزنامه گاردین هم در مصاحبه‌ای با چند نفر از کارکنان بی‌بی‌سی فارسی، جزئیاتی از آزار و اذیت روزنامه‌نگاران توسط حکومت ایران را شرح می‌دهد. به گفته این روزنامه‌نگاران، خانواده‌هایشان در ایران بازداشت و خودشان در لندن به مرگ و تجاوز تهدید شده‌اند.  

۲۰۰ شبکه تلویزیونی برای تبلیغات انتخاباتی: دبیر ستاد انتخابات صداوسیما اعلام کرده است که با توجه به اهمیت انتخابات این دوره مجلس شورای اسلامی، فعالیت ستاد انتخابات صداوسیما شش ماه زودتر از دوره‌های قبل آغاز شده و امکان ایجاد ۲۰۰ شبکه اختصاصی محلی برای ۲۰۰ حوزه انتخابیه وجود دارد. 

وکیل رایگان برای روزنامه‌نگاران: براساس تفاهم‌نامه میان اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران (اسکودا) و انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران، خبرنگاران و روزنامه‌نگاران از این پس در فرایندهای قضایی از خدمات رایگان اسکودا مانند وکیل رایگان و دوره‌های آموزشی رایگان بهره خواهند برد. 

رهاشدگی فضای رسانه در ارتباط با افغانستانی‌‌ها: به دنبال افزایش افغان‌هراسی، بحث‌های گوناگونی در مخالفت و موافقت با این موضوع در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت. مهدی محمدی، مشاور رئیس مجلس در امور راهبردی نیز با توطئه خواندن «نزاع ایران‌ـافغانی» در حساب ایکس خود نوشت: «این همه رهاشدگی محیط رسانه‌ای سابقه ندارد.»

اخراج دانشجوی افغانستانی رشته روزنامه‌نگاری: دانشگاه علامه طباطبایی، صحرا رضایی، دانشجوی افغانستانی رشته روزنامه‌نگاری را اخراج کرد. این خبر را رضا شفاخواه، وکیل دادگستری در صفحه ایکس خود اعلام کرد و نوشت که خانم رضایی پس از هفت ترم تحصیل، اخراج شده است. صحرا رضایی ۲۶ مهرماه ۱۴۰۲ در جریان جنبش «زن زندگی آزادی» مدتی ناپدید شد. فعالان حقوق بشر نوشتند زندانی بوده اما وزارت علوم این موضوع را تکذیب کرد. 

بازداشت سه خبرنگار در افغانستان: بر اساس گزارش رسانه‌های افغانستان پنجم مهرماه، استخبارات طالبان وارد دفتر رادیو تسنیم شدند و سه خبرنگار این رسانه را بازداشت کردند. این سه خبرنگار پس از چند ساعت با دادن تعهد آزاد شدند. استخبارات طالبان اما ۱۵ مهرماه، هر سه خبرنگار را بار دیگر بازداشت کرد. به نوشته مرکز خبرنگاران افغانستان، مجتبی قاسمی و سیف‌الله رضایی،‌ خبرنگاران رادیو تسنیم پس از ۱۰ روز به قید ضمانت آزاد شدند. سلطان علی جوادی، مدیرمسئول این رسانه محلی اما تا زمان انتشار این گزارش در بازداشت است. 

طالبان و کنترل اخبار: زهرا جویا، روزنامه‌نگار و بنیان‌گذار رسانه «رخشانه» در واکنش به انتشار یک خبر از سوی طالبان، در حساب ایکس خود نوشت: «طالبان خبرنگاران را دستور داده که چطوری گزارش‌دهی کنند. کسانی که برای پوشش خبری رفته بودند، کنترل شدند.»

جایزه مجمع جهانی رهبران جوان برای یک خبرنگار افغانستانی: زهرا جویا، مدیر مسئول رسانه‌ رخشانه، جایزه‌ خبرنگار سال ۲۰۲۳ مجمع جهانی رهبران جوان را دریافت کرد. این جایزه به طور مشترک به خبرنگارانی از کشورهای کوبا، بلاروس، آمریکای شمالی و فلسطین اهدا شد.

مرتضی بهبودی، نامزد جایزه آزادی بیان: مرتضی بهبودی، خبرنگار افغانستانی‌تبارِ فرانسوی پس از ماه‌ها زندان، آزاد شد. به گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز، این روزنامه‌نگار پس از ۲۸۴ روز حبس از اتهام جاسوسی تبرئه و آزاد شد. در واکنش به آزادی آقای بهبودی، سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرد که بازداشت او خودسرانه بوده و از ابتدا نمی‌بایست بازداشت می‌شد. 

مرتضی بهبودی در فهرست نامزدهای جایزه آزادی بیان ۲۰۲۳ موسسه ایندکس آن سنسورشیپ قرار گرفته است. 

رسانه‌ها در میدان جنگ حماس اسرائیل

حمله اسرائیل به شبکه العالم در غزه: در جریان جنگ اسرائیل‌-غزه، دفتر شبکه العالم، وابسته به جمهوری اسلامی ایران در غزه بمباران شد. به گزارش روابط عمومی معاونت برون مرزی صداوسیما، هیچ کدام از کارکنان این دفتر آسیب ندیدند. 

بی‌بی‌سی و نزاع دامنه‌دار بر سر کلمه «تروریست»: در جریان جنگ اسرائیل‌ـ‌غزه، بی‌بی‌سی از سیاست بی‌طرفی خود دفاع و تاکید کرد که عبارت «تروریست» را برای توصیف شبه‌نظامیان حماس در پوشش خبری به کار نخواهد برد. بی‌بی‌سی در پاسخ به انتقادها یادآور شد که براساس دستور‌العمل‌های بی‌بی‌سی، استفاده از واژه «تروریست» ممکن است «به جای کمک به فهم [وضعیت]، ایجاد مانع کند».

شادی روزنامه ایران از کشته شدن غیرنظامیان: روزنامه ایران در واکنش به کشته شدن «هزار نفر» در جریان حمله حماس به اسرائیل، با ابراز خوشحالی از شمار بالای کشته‌شدگان، تصویری با عنوان «هزارتایی شدیم» منتشر کرد.

تصویر دختر در حال فرار در رسانه صداوسیما: روزنامه جام‌جم، وابسته به صداوسیما تصویر یک زن اسرائیلی در حال فرار را منتشر کرد که شلوارک و تاپ کوتاهی به تن داشت؛ عکسی که معمولا در تلویزیون و روزنامه‌های ایران سانسور می‌شود. جام جم با انتشار عکس زن هراسان نوشت: «این ایران است که تصمیم می‌گیرد در منطقه چه چیزی کجا باشد و چه اتفاقی باید رخ دهد.» 

حمله سیاستمدار اصلاح‌طلب به رسانه‌های خارج از کشور: علی ربیعی، سخنگوی دولت روحانی در یادداشتی که ۲۲ مهرماه در روزنامه اعتماد نوشت، رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور را درارتباط با پوشش خبری جنگ اسرائیل‌ـ‌غزه به «زورگویی رسانه‌ای» متهم کرد. 

محدود شدن حساب خامنه‌ای در ایکس: حساب کاربری علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی همزمان با عملیات طوفان الاقصی و حمله حماس به اسرائیل، فیلمی از نیروهای اسرائیلی را با آرزوی ریشه‌کن شدن این کشور منتشر کرد. به نوشته تسنیم، شبکه اجتماعی ایکس اما این پست «میلیونی» را محدود کرد و امکان پسند، اظهارنظر و همرسانی از آن گرفته شد.

زخمی شدن مجری تلویزیون ایران در غزه: محسن مقصودی، مجری برنامه «ثریا» در تلویزیون بر اثر ترکش خمپاره در مرز لبنان مجروح شد. به نوشته مجتبی امانی، سفیر ایران در لبنان، ارتش لبنان، تیم «ثریا» را «از نقطه خبر نجات داد.» عملکرد محسن مقصودی و همراهان او با انتقاد بسیاری از روزنامه‌نگاران و کاربران فارسی روبرو شد و بسیاری نوشتند که پوشیدن جلیقه مخصوص روزنامه‌نگاران که عبارت «press» روی آن نوشته شده و کلاه ایمنی از الزامات کار خبرنگاری در مناطق جنگی است و خبرنگار جنگ باید آموزش دیده باشد. 

انتقاد از توییت یک خبرنگار: پوریا زراعتی، روزنامه‌نگار شبکه ایران‌اینترنشنال با انتشار تصویری از حمله اسرائیل به غزه نوشت: «پودرسازی در غزه ادامه دارد.» این توییت انتقاد بسیاری از روزنامه‌نگاران و کاربران شبکه‌های اجتماعی را برانگیخت

اعزام خبرنگاران و هنرمندان به غزه: محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت که «فضای رسانه‌ای به نفع جریان مقاومت است» و خبر داد که شماری از اهالی فرهنگ، هنر و رسانه برای پوشش اقدامات جمهوری اسلامی و همدردی به غزه اعزام خواهند شد. معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد نیز یک روز پس از آن از «درخواست‌های متعدد» خبرنگاران و اهالی رسانه برای اعزام به لبنان خبر داد

بازتاب گسترده صحبت‌های وزیر ارشاد خطاب به خبرنگار صداوسیما: در آخرین روز مهر، ویدیویی از وزیر ارشاد در شبکه‌های اجتماعی داغ (وایرال) شد که به طور تلویحی به کشته شدن خبرنگار در غزه اشاره می‌کند. ماجرا از این قرار است که خبرنگار صداوسیما درباره نحوه اعزام خبرنگاران به غزه می‌پرسد و وزیر پاسخ می‌دهد که قرار است با کشتی و هواپیما به غزه اعزام شوند و به خبرنگار می‌گوید: «آماده باشید برای اعزام و شفاعت ما در آن دنیا یادتان نرود.» محمد اسماعیلی پس از واکنش‌های گسترده به این سخنان گفت که مزاح کرده است. 

قتل کارگردان و همسرش و شائبه قتل‌ سیاسی

خبر تکان‌دهنده قتل داریوش مهرجویی و وحیده محمدی‌فر تا آخرین روز مهرماه در صدر خبرها قرار داشت. رسانه‌ها به طور گسترده به این موضوع پرداختند و شائبه قتل‌های سیاسی مطرح شد و چند فعال رسانه‌ای و مدیران دو رسانه نیز احضار شدند.

مستند الماس در گام لامینور: یک روز پس از قتل داریوش مهرجویی و وحیده محمدی‌فر، بی‌بی‌سی فارسی بخش‌هایی از مستند در حال تولید «الماس در گام لامینور» را به کارگردانی حسن صلح‌جو پخش کرد که بازتاب وسیعی در شبکه‌های اجتماعی داشت. در این مستند، داریوش مهرجویی، روسری همسرش را برمی‌دارد و می‌گوید: «دیگه تموم شد روسری!»

پخش بخش‌هایی از این مستند  اما به مذاق شماری از مقام‌های حکومتی و رسانه‌های وابسته به حکومت خوش نیامد و گزارش‌های متعددی علیه بی‌بی‌سی منتشر کردند

احضار  مدیران وب‌سایت فراز، روزنامه اعتماد و «انسان‌رسانه‌ها»: داستان تهران ۲۴ مهرماه اعلام کرد که «در راستای حفظ و ارتقا امنیت روانی جامعه و برخورد با مخلان این حوزه» مدیران روزنامه اعتماد و وب‌سایت فراز و برخی از «انسان‌رسانه‌ها» که مطالبی را در این باره منتشر کرده بودند، احضار شدند و به آنها تذکر، توجیه‌ و ارشادهای لازم گفته شد. 

بیگانه‌هراسی در انتشار خبرها: قتل داریوش مهرجویی و همسرش در بحبوحه‌ نگرانی‌ها از افغان‌هراسی، بهانه‌ای شد تا بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی و حتی برخی رسانه‌ها مانند وب‌سایت اینترنتی فراز، به بیگانه‌هراسی دامن بزنند. برای نمونه، وب‌سایت فراز، در رشته‌توییت‌ها و گزارش ویدیویی خود، صفت «بیگانه» و «غریبه» را درباره قاتل به کار برد. این گزارش اندکی پس از انتشار حذف شد

گزارش درباره ماشین داریوش مهرجویی: روزنامه هفت صبح به بهانه قتل داریوش مهرجویی، گزارشی با تیتر «داستان تویوتا کرولای مهرجویی» منتشر کرد که در آن به ویژگی‌های فنی آن پرداخت. انتشار این گزارش، انتقاد بسیاری از روزنامه‌نگاران را برانگیخت. دبیر صفحه خودروی این روزنامه اما از این کار دفاع کرد و گفت که انتشار این گزارش مورد عجیبی نیست. 

بازسازی صحنه قتل بدون خبرنگاران: فاطمه شیخ‌علیزاده، خبرنگار حوادث در حساب ایکس خود نوشت که اجازه ورود به خبرنگاران هنگام بازسازی صحنه قتل را ندادند و بازسازی بدون حضور خبرنگاران انجام شد. 

جنجال بر سر انتشار یک مصاحبه در روزنامه اعتماد: روزنامه اعتماد در روز قتل داریوش مهرجویی و وحیده محمدی‌فر، در صفحه اول خود مصاحبه‌ای از خانم محمدی‌فر را منتشر کرد که حاشیه‌های متعددی‌ برانگیخت تا آنجا که این روزنامه مجبور شد توضیحاتی را در این باره منتشر کند. مدیر مسئول روزنامه نیز گفت که همراه با نویسنده این خبر به دادسرا فراخوانده شده است. اعتماد بعدا صدای مصاحبه را منتشر کرد. 

گزارش‌های خبرساز 

گزارش روزنامه شرق  با عنوان «تراز ناتراز کنکور؟» نوشته شهرزاد همتی نشان می‌دهد که کارنامه داوطلبان کنکور سال ۱۴۰۲ دستکاری شده است. 

زهرا جعفرزاده، خبرنگار هم‌میهن در گزارشی با عنوان «رانده از وطن، بی‌پناه در خانه میزبان» ماجرای تلخ حمله به خانه مهاجران افغانستانی در قزوین را روایت می‌کند.  

در گزارشی با عنوان «شهر محدودیت‌ها» مرجان زهرانی در روزنامه شرق درباره پلمپ‌های سریالی کافه‌ها در مشهد می‌نویسد. 

بنفشه سام‌گیس،‌ خبرنگار اعتماد در گزارشی خبر داد که از ابتدای مهر امسال، ۳۲ هزار استاد حق‌التدریسی دانشگاه آزاد حذف شده و کرسی استادی به ۲۰ هزار دانشجوی دکترا واگذار شده است. 

روزنامه اعتماد در گزارشی با عنوان «پرواز از ارتفاعات کوزو» و به قلم لیلا مهداد، خودکشی نوجوانان در ساختمان‌های مسکن مهر را بررسی کرده است.  

هدی هاشمی در گزارشی با عنوان «توقیف بدون پیامک» به موضوع توقیف خودروها به دلیل «بی‌حجابی‌» می‌پردازد و می‌نویسد که موضوع حجاب حالا وارد فاز جدیدی شده است.


1. Index on Censorship

دوره‌ها