رسانه‌های جهان هنوز با تحولات سریع شبکه‌های اجتماعی و تغییر رفتار مخاطبان هماهنگ نشده بودند که با هوش مصنوعی نگرانی تازه‌ای هم از راه رسید.
بسیاری از روزنامه‌نگاران هوش مصنوعی را رقیب خود می‌دانند و دلواپس از دست دادن شغلشان هستند. البته در حرفه‌های دیگر هم نگرانی از این پدیده تازه وجود دارد. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده است هوش مصنوعی بر ۴۰ درصد مشاغل جهان اثر بگذارد و شکاف اقتصادی را بیشتر کند.
با دوست پزشکی درباره تاثیرات هوش‌مصنوعی در طب صحبت می‌کردم؛ خود او درگیر بیماری لاعلاج خودایمنی است و دلگرمِ اینکه هوش مصنوعی راهی برای شفا پیدا کند. اما چندان نگران از دست رفتن حرفه‌اش نیست، چون فکر می‌کند هنوز مردم ترجیح می‌دهند درمان دردهایشان را پزشک از نزدیک تشخیص بدهد.
اما برای روزنامه‌نگاران که اساس کارشان تولید محتواست، شرایط از همین حالا تغییر کرده است. طبق برآوردها نزدیک به ۳۰ درصد تحریریه‌های رسانه‌های بین‌المللی این‌روزها به‌نوعی از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند.
از نوامبر ۲۰۲۲ و همزمان با رونمایی از چت جی‌پی‌تی، سوال اصلی این بود که چطور از این امکان استفاده کنیم؟ برای پاسخ به این سوال هنوز در ابتدای راه هستیم.
به‌نظر می‌رسد هوش‌مصنوعی برای رسانه‌ها مانند چاقوی دولبه‌ای است که بستگی دارد چطور و کجا از آن استفاده کنند.
بیم و امیدها
از چت جی‌پی‌تی پرسیدم: «تو و همکارانت چه تاثیری بر روزنامه‌نگاری خواهید گذاشت؟»
۱۲ تاثیر مثبت را شمرد از جمله کمک به تولید محتوا، ترجمه، فیلتر کردن کامنت‌های توهین‌آمیز و خشن، پیدا کردن محتوای جعلی شبه‌واقعی (دیپ‌فیک)، کمک به خودکار شدن (اتوماسیون)، تحلیل داده‌ها و تصویری کردن آنها. اما به سبک روزنامه‌نگاران برای حفظ بی‌طرفی در پایان اضافه کرد در کنار همه این مزایا، هوش مصنوعی می‌تواند چالش‌هایی جدی برای رسانه‌ها ایجاد کند:
۱. رعایت نشدن اخلاق حرفه‌ای
۲. افتادن به دام الگوریتم‌ها و جانبداری
۳. تولید عکس و فیلم جعلی
۴. بیکاری خبرنگاران
نگرانی سومی که هوش‌مصنوعی مطرح کرد، همان تعبیر آشنای چاقوی دولبه است.
هوش مصنوعی هم در تشخیص محتوای ساختگی به روزنامه‌نگاران کمک می‌کند، هم می‌تواند محتوایی جعلی درست کند که شبیه واقعیت باشد و شمار زیادی را به خطا بیندازد. یا آنقدر پیش برود که بر نتیجه موقعیت‌های سرنوشت‌سازی همچون انتخابات اثر بگذارد. در سال میلادی جاری ۴۰ انتخابات در کشورهای دموکراتیک برگزار می‌شود که نامزدهای آن چشم به تاثیرات هوش مصنوعی خواهند داشت.
نگرانی چهارم و آخر درباره بیکاری روزنامه‌نگاران، احتمالا چندان دور از واقعیت نیست؛ مگر آنکه روزنامه‌نگاران یاد بگیرند چطور از امکانات جدید استفاده کنند. مثلا با کمک هوش مصنوعی در وقت و بودجه کمی که دارند، صرفه‌جویی کنند، دنبال روزنامه‌نگاری تحقیقی و نوآوری بروند و نسل جوان را جذب کنند.
تخصص‌های در معرض خطر
احتمالا در آینده نزدیک به دلیل پیشرفت هوش مصنوعی در تحریریه‌ها، بعضی تخصص‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند:
- گزارش ابتدایی رویدادها و وقایعی که با داده و اطلاعات سروکار دارد. هوش مصنوعی می‌تواند به‌خوبی اطلاعات را جمع‌آوری کند و از پس نوشتن یک گزارش ساده اقتصادی و مالی، گزارش ورزشی یا آب و هوا بربیاید.
- جمع‌آوری و دسته‌بندی اخبار یکی از وظایف روزنامه‌نگاران در تحریریه‌هاست. هوش مصنوعی تخصصش گردآوردن اطلاعات و تحلیل ساده آنها و حتی پیدا کردن الگوهای تکراری است.
- ویرایش و نمونه‌خوانی هم از کارهای وقت‌گیر روزنامه‌نگاری است. هوش مصنوعی می‌تواند متن را از نظر ساختاری اصلاح کند، هرچند هنوز برای دادن پیش‌زمینه خبر و بررسی لحن احتمالا به نظارت انسان نیاز خواهد بود.
- بهینه‌سازی موتور جست‌وجو (اس‌یی‌او) و تحلیل رفتار مخاطب کار بسیار مهمی در رسانه‌های خبری است. اما هوش مصنوعی می‌تواند شبکه‌های اجتماعی و مخاطبان را زیر نظر بگیرد و پیشنهاد بدهد برای جلب مخاطب و دیده شدن بیشتر محتوا چه تغییراتی باید اعمال شود.
- به‌روزرسانی شبکه‌های اجتماعی رسانه‌ها کاری است که از عهده هوش مصنوعی برمی‌آید و می‌تواند محتوای ساده را بدون دخالت انسان در شبکه‌های اجتماعی بازنشر کند.
اما هنوز هوش مصنوعی نمی‌تواند جای خلاقیت و قدرت تشخیص رعایت اصول اخلاقی و حرفه‌ای انسان را بگیرد. به‌نظر، هوش مصنوعی رده‌های تخصصی بسیاری را در روزنامه‌نگاری از بین می‌برد، اما در عین‌حال می‌تواند نقش‌های تازه‌ای برای روزنامه‌نگاران ایجاد کند.
نیما اکبرپور، روزنامه‌نگار حوزه فناوری اطلاعات و مستندساز، از افراد خوش‌بین به هوش‌مصنوعی است و همین حالا هم از این امکان نوظهور برای سرعت بخشیدن به کارش استفاده می‌کند. او معتقد است هوش مصنوعی به روزنامه‌نگارانی که ایده‌های تازه دارند، کمک می‌کند وارد دنیای بی‌مرز شوند و ایده‌هایشان را جلو ببرند.
خبرنگار سابق بی‌بی‌سی می‌گوید: «نه تنها خبرنگاری، بلکه هر نوع تولید محتوا از جمله فیلم‌سازی به‌خاطر پیشرفت فناوری تحت تاثیر قرار گرفته است. آیا سینماها بسته می‌شوند؟ من فکر می‌کنم نه. سینماها باید با امکانات جدید مثل سیستم صوتی پیشرفته یا چند بعدی و … خودشان را با انتظارات وفق بدهند.»
قدم بعدی چیست؟
یکی از متخصصان هوش مصنوعی در رسانه‌ها در مقاله‌ای برای رویترز اینطور تیتر زده است: «هوش مصنوعی و روزنامه‌نگاری؛ قدم بعدی چیست؟»
دیوید کازول، پژوهشگر هوش مصنوعی است. او که به مدیران رسانه‌ها مشاوره می‌دهد، اعتقاد دارد رسانه‌های سنتی باید خود را با تحولات جدید هماهنگ کنند.
در فضای رسانه‌ای امروز حتی ممکن است فیسبوک و اکس (توییتر سابق) هم رسانه اجتماعی سنتی به حساب بیایند. وب‌سایت‌های بزرگ خبری متوجه شده‌اند میزان مراجعه به آنها از طریق شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و اکس کاهش یافته و باید به دنبال جذب مستقیم مخاطب یا روش‌های دیگر باشند.
دیوید کازول در مقاله بلندش برای رویترز به طور مفصل توضیح داده است که مدیران رسانه و خبرنگاران چطور می‌توانند هوش مصنوعی را به خدمت بگیرند.
من از چت جی‌پی‌تی کمک خواستم که مقاله بلند کازول را برایم خلاصه کند. نسخه ۳.۵ چت جی‌پی‌تی گفت «مقاله خیلی طولانی است» و نمی‌تواند. اما نسخه چهار، آن را خواند و در هفت مورد خلاصه کرد که چندان کامل نبود. بعد، از او خواستم مقاله را به فارسی ترجمه کند. این کار را انجام داد و طبق پیش‌بینی ترجمه درخشانی تحویل نداد. به دلیلی که نمی‌دانم، شماره سه به بعد را هم ترجمه نکرد. یادآوری کردم از زیر کار ترجمه فرار کرده است. معذرت‌خواهی کرد و هر هفت شماره را تحویل داد. حتی از او خواستم به جای حروف انگلیسی مثل ای‌آی از معادل‌های فارسی استفاده کند و این تنها کاری بود که به‌خوبی به پایان رساند.
اما موتور هوش مصنوعی بارد که متعلق به گوگل است، توانست با کمی سوال و جواب خلاصه بهتری تحویل دهد. همچنین در ترجمه، متن مرتب‌تری تحویل گرفتم هرچند هیچ‌کدام را نمی‌شود در این مقاله استفاده کرد. این مقایسه در همه موارد صحیح نیست و ممکن است فقط درباره این مقاله صدق کند.
خلاصه بعضی از توصیه‌های کازول:
- تطبیق تحریریه با هوش مصنوعی: از تولید محتوا تا استراتژی‌های سردبیری را می‌توان با کمک هوش مصنوعی تکمیل کرد و کارایی رسانه را افزایش داد. مثلا می‌توان کارهای وقت‌گیر و در نتیجه پرهزینه را به هوش مصنوعی سپرد. البته ابزارهای این کار با توجه به سرعت بسیار زیاد تحولات، همه عمر کوتاهی دارند و زود منقضی می‌شوند. اما در حال حاضر با رقابت تنگاتنگ رسانه‌ها، می‌توان پیش‌بینی کرد که با استفاده از هوش مصنوعی تغییرات چشمگیری در راه است.
- شخصی‌سازی و افزایش رضایت مخاطب: هوش مصنوعی می‌تواند به رسانه کمک کند محتوای مورد پسند مخاطبش را تولید کند. یا ابزارهایی برای مشتاق کردن مخاطب در اختیار رسانه بگذارد؛ مثلا به مخاطب پیشنهاد مطالبی را بدهد که به آن علاقه‌مند است و آنها را برایش ترجمه کند. البته این خطر هم وجود دارد که مخاطب را در یک حباب اطلاعاتی قرار دهد تا فقط نظرات موافق را بشنود و از دنیای بیرون فاصله بگیرد؛ این آسیب همین حالا هم گریبان شبکه‌های اجتماعی را گرفته است.
- کمک به تحقیق و گزارشگری: هوش مصنوعی می‌تواند مجموعه گسترده‌ای از داده‌ها را تجزیه و تحلیل کند، الگوهای پنهان را کشف و در وقت روزنامه‌نگاران صرفه‌جویی کند تا انرژی‌شان را صرف گزارش‌های تحقیقی عمیق و راستی‌آزمایی کنند. اما برای جلوگیری از سوگیری نظارت انسانی همچنان حیاتی است.
مدل خودت را بساز
توصیه کارشناسان این است که رسانه‌ها با آغوش باز به استقبال ابزارهای هوش مصنوعی بروند و آماده تغییرات باشند.
علی تهرانی، کارشناس فناوری و رسانه است و به نهادهای خبری کمک می‌کند از هوش مصنوعی برای تولید محتوا کمک بگیرند. او می‌گوید چت جی‌پی‌تی یا ابزارهای دیگر مانند گوگل ترنسلیت ترجمه می‌کنند، اما محصول آنها چیزی نیست که در رسانه استفاده شود. بنابراین رسانه‌ها باید ابزارها و اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی خودشان را بسازند.
بنیان‌گذار نیوزوایز همراه با دنیس آژیری، استادیار روزنامه‌نگاری دانشگاه کلمبیا، ابزارهایی را برای ترجمه و همینطور تهیه خلاصه از فایل‌های صوتی بلند طراحی کرده‌اند.
الگوی پیشنهادی آنها برای رسانه‌ها، کاری است که الان انجام می‌دهند؛ یعنی یک گروه متشکل از روزنامه‌نگاران و کارشناسان فناوری همکاری کنند و در کنار هم ابزار مورد نیاز همان رسانه را تولید کنند.
دنیس آژیری می‌گوید: «شبکه‌های اجتماعی هم پدیده تازه‌ای بودند که ما روزنامه‌نگاران خودمان را با آن هماهنگ کردیم، بدون آنکه کسی پرسیده باشد نیاز شما چیست؟ اما اکنون فرصت داریم با کمک کارشناسان هوش مصنوعی ابزارهایی را بسازیم که مطابق نیازهای ما باشند.»
آژیری معتقد است ضرر و زیان اقتصادی رسانه‌های سنتی به دلیل مدل تجاری و برنامه‌های غلطی بود که برای درآمدزایی در نظر گرفته بودند.
براساس گزارش چشم‌انداز رسانه‌ها در سال ۲۰۲۴ تهیه شده در موسسه روزنامه‌نگاری رویترز در آکسفورد، رسانه‌ها با چالش‌های جدی مواجه خواهند شد، مگر آنکه به سمت رویکردهای جدید مانند تولید ویدئوهای کوتاه و گزارش‌های اختصاصی تحقیقی بروند یا مخاطبان را راضی کنند حق اشتراک بپردازند.
جنگ جهانی بر سر کپی‌رایت
در زمینه فناوری‌های تازه، پیش‌بینی می‌شود سال میلادی جاری، سال نزاع رسانه‌ها و شرکت‌های تولیدکننده هوش مصنوعی بر سر قانون حق مولف باشد. بزرگ‌ترین دعوای حقوقی در یکی از دادگاه‌های منهتن در نیویورک به جریان افتاده و نیویورک تایمز از دو شرکت اوپن ای‌آی و مایکروسافت که سازنده چت جی‌پی‌تی هستند، شکایت کرده است.
نیویورک تایمز سازندگان را متهم کرده که از «میلیون‌ها» مطلب این روزنامه «بدون اجازه» برای آموزش چت جی‌پی‌تی استفاده کرده‌اند.
تحقیق تازه رویترز نشان می‌دهد تا پایان سال ۲۰۲۳ نیمی از رسانه‌های بزرگ دنیا دسترسی پلتفرم‌های هوش مصنوعی به محتوایشان را محدود کرده‌اند. این شاید فرصتی برای رسانه‌ها باشد تا با همکاری شرکت‌های هوش مصنوعی امتیازهای متقابل به دست آورند.
خبرگزاری آسوشیتدپرس با شرکت اوپن ای‌آی به توافق رسید که آرشیو خبری خود را در اختیار این شرکت بگذارد و در مقابل از فناوری و تخصص این شرکت استفاده کند. اما بیشتر صاحبان رسانه که اکنون هم با بحران ریزش مخاطب مواجه هستند، امید کمی دارند از قرارداد همکاری با شرکت‌های هوش مصنوعی پول قابل توجهی به دست آورند.
بر اساس تحقیقی که موسسه رویترز انجام داده، از بین ۳۰۰ مالک، سردبیر و مدیر رسانه در سراسر جهان، یک سوم (۳۵ درصد) می‌‌گویند بیشتر درآمد این قراردادها سهم رسانه‌های اصلی خواهد شد. حدود نیمی از پاسخ‌دهندگان (۴۸ درصد) تصور می‌کنند در نهایت عایدی رسانه‌ها سهم زیادی نخواهد بود.
در فضای رو به افول رسانه‌های سنتی، سال ۲۰۲۴ برای ما روزنامه‌نگاران سالی است که باید درباره هوش مصنوعی بخوانیم و یاد بگیریم. در میدپوینت در این باره بیشتر خواهید خواند و شنید.
- گفت‌وگویی با چت جی‌پی‌تی: من نرم‌افزارم، روزنامه‌نگار نیستم
