جدیدترین گزارش سالانه اخبار دیجیتال، چشم‌انداز چندان روشنی از آینده روزنامه‌نگاری در جهان سنتی ترسیم نمی‌کند.
سیزدهمین گزارش سالانه «موسسه مطالعات روزنامه‌نگاری رویترز» با تحقیق و نظرسنجی از ۴۷ کشور در شش قاره جهان تهیه شده است (ایران در میان این کشورها نیست).
براساس گزارش سال ۲۰۲۴ در حالی که جهان درگیر جنگ غزه و اوکراین است و نیمی از مردم در شش قاره جهان با شرکت در انتخابات‌های ملی و محلی چشم انتظار تغییر وضعیتشان هستند، در بسیاری از کشورها همچنان روزنامه‌نگاری در رسانه‌های مستقل دشوارتر می‌شود و هر روز موانع بیشتری سر راه روزنامه‌نگاران قرار می‌گیرد.
افزایش اخبار جعلی و نادرست، کاهش اعتماد عمومی به اخبار و رسانه‌ها، حملات سیاستمداران به رسانه‌ها و وضعیت نامناسب اقتصادی از جمله دلایل دشواری روزنامه‌نگاری معرفی شده است.
بخش مهمی از این گزارش به پدیده نوظهور در رسانه‌ها پرداخته است، پدیده‌ای که ناخودآگاه سایه‌اش بر روزنامه‌نگاری سنتی سنگینی می‌کند.
در یک نگاه کلی پدیده‌های گزارش امسال موسسه رویترز، هوش مصنوعی، ویدیوهای کوتاه خبری و اینفلوئنسرها هستند. در این گزارش فرصت‌ها و تهدیدهای هوش مصنوعی در خبررسانی و گزارشگری بررسی شده و از شبکه اجتماعی تیک‌تاک به عنوان نمونه‌ای قدرتمند در استفاده از ویدیوهای کوتاه برای جلب و جذب مخاطبان جوان نام برده شده که با رشد چشمگیر، گوی سبقت را از بعضی رقبا ربوده است.
هوش مصنوعی؛ رقیب یا دستیار خبرنگار؟
استفاده از هوش مصنوعی در روزنامه‌نگاری و تولید محتوای خبری، با شتابی قابل‌توجه در حال افزایش است. یکی از نکات مهم گزارش امسال، نگرانی عمومی درباره میزان دقت و صحت اخبار در گزارش‌هایی است که با کمک هوش مصنوعی تولید می‌شود.
بسیاری همچنان به اطلاعات تهیه شده با الگوریتم‌ها مشکوک هستند و ترجیح می‌دهند اخبار را از منابع انسانی دریافت کنند. این نگرانی‌ها با توجه به تجربه‌های گذشته در زمینه انتشار اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده در فضای دیجیتال، تشدید هم شده است.
با وجود این دست نگرانی‌ها، هوش مصنوعی فرصت‌های کم‌نظیری برای رسانه‌ها و خبرنگاران ایجاد کرده است. کمک به تولید محتوای سریع و کارآمد، به ویژه در هنگام بحران یا رویدادهای فوری از جمله این توانایی‌ها است.
علاوه بر این، تجزیه و تحلیل داده‌ها و شناسایی الگوهای پنهان، می‌تواند به خبرنگاران در پرداختن به موضوع‌های پیچیده کمک کند تا گزارش‌های عمیق و دقیق‌تری تهیه کنند.
در نظرسنجی‌های این گزارش بیشتر مردم گفته‌اند ترجیح می‌دهند هوش مصنوعی ابزار مکمل کار خبرنگاران باشد، نه جایگزینی برای آنها.
بر اساس نتایج این تحقیقات، رسانه‌ها به‌طرز روزافزونی در حال به کارگیری فناوری‌های هوش مصنوعی هستند تا هم در فعالیت‌های پشت صحنه مانند پیاده کردن متن از صدا، ویرایش و چینش مطالب سرعت عمل بیشتری داشته باشند و هم از هوش مصنوعی برای جذاب کردن خروجی محتوایشان برای گروه‌های هدف کمک بگیرند. با این‌‌‌حال مدیران و سیاستگذاران رسانه‌ها در هنگام استفاده از هوش‌مصنوعی دغدغه حفظ اعتماد مخاطبان به نتیجه کارشان را هم دارند.
نظرسنجی‌های گزارش نشان می‌دهد مخاطبان به کارگیری هوش مصنوعی در موضوعاتی مانند ورزش را به نسبت موضوعات حساسی مانند گزارش اخبار جنگ و سیاست راحت‌تر می‌پذیرند.
یکی از راهکارهای پیشنهاد شده در این گزارش، آموزش و توانمندسازی خبرنگاران در زمینه استفاده از فناوری‌های جدید است تا بتوانند از ابزارهای مربوط به هوش مصنوعی بیشترین و بهترین بهره را ببرند.
گزارش موفقیت در این مسیر را نیازمند همکاری نزدیک میان خبرنگاران، متخصصان فناوری و سیاستگذاران می‌داند تا اطمینان حاصل شود که هوش مصنوعی در خدمت منافع عمومی و ارزش‌های خبری قرار می‌گیرد.
توسعه الگوریتم‌های شفاف و قابل اعتماد برای ابزارهای هوش مصنوعی هم توصیه دیگری است که برای تضمین شفافیت و دقت در تولید اخبار و جلوگیری از انتشار اطلاعات نادرست، در این گزارش مطرح شده است.
رشد تیک‌تاک و جذابیت ویدئوهای کوتاه خبری
یکی از مهم‌ترین روندهایی که در گزارش خبری دیجیتال ۲۰۲۴ شناسایی شده، رشد و ظهور تیک‌تاک و دیگر پلتفرم‌های مبتنی بر ویدئو به عنوان منابع اصلی خبری، به ویژه در میان مخاطبان جوان‌تر، است.
این گزارش نشان می‌دهد استفاده از تیک‌تاک برای دنبال کردن اخبار به ۱۳ درصد رسیده و از توییتر با سهم ۱۰ درصدی پیشی گرفته است. استفاده از تیک‌تاک به عنوان منبع خبری در میان گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال، به ۲۳ درصد می‌رسد.
در مناطقی همچون آفریقا، آمریکای لاتین و بخش‌هایی از آسیا این رشد بیشتر است؛ برای مثال ۳۹ درصد از مردم تایلند و ۳۶ درصد مردم در کنیا هر هفته از تیک‌تاک برای اطلاع از خبرها استفاده می‌کنند.
این تغییر الگوی رفتار مخاطبان به سمت تماشای ویدئو، تنها به تیک‌تاک محدود نمی‌شود و یوتیوب هم سهم قابل توجهی دارد؛ ۳۱ درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی در سطح جهانی گفته‌اند هر هفته از یوتیوب برای اطلاع از اخبار استفاده می‌کنند.
جذابیت ویدئوهای خبری کوتاه نیز مشهود است: دو سوم (۶۶ درصد) افراد هر هفته سراغ این ویدئوها می‌روند و فرمت‌های کمی طولانی‌تر هم حدود نیمی (۵۱ درصد) از مخاطبان را جذب می‌کنند. این ویدئوها می‌توانند اطلاعات را به شکلی سریع و موثر منتقل کنند و به دلیل جذابیت بصری، توجه بیشتری را به خود جلب کنند.
این گزارش می‌گوید نقش فیسبوک در انتشار اخبار کاهش یافته و استفاده از آن برای مقاصد خبری در سال گذشته نسبت به سال قبل ۴ درصد کمتر شده است. در مقابل، پلتفرم‌هایی مانند واتس‌اپ (۲۱ درصد) و اینستاگرام ریلز محبوبیت بیشتری به عنوان منبع خبری پیدا کرده‌اند.
در کشورهای مورد بررسی تنها حدود یک پنجم (۲۲ درصد) افراد گفته‌اند از سایت‌ها یا اپلیکیشن‌های خبری به عنوان منبع اخبار استفاده می‌کنند. این رقم نسبت به سال ۲۰۱۸، ده درصد کاهش یافته است
میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای دسترسی به اخبار در یک هفته
شرح نمودار: از شهروندان چند کشور محدود پرسیده شد در هفت روز گذشته از کدام شبکه‌های اجتماعی برای دسترسی به اخبار استفاده کرده‌اند. این جدول همه ۴۷ کشور تحقیق را در بر نمی‌گیرد و فقط پاسخ شهروندان در کشورهای بریتانیا، آمریکا، آلمان، فرانسه، اسپانیا، ایتالیا، دانمارک، فنلاند، ژاپن و استرالیا در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴ و کشورهای برزیل و ایرلند از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ را شامل می‌شود.
اعتماد به اخبار «همچنان پایین است»
گزارش اخبار دیجیتال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد اعتماد عمومی به اخبار در سطح جهان همچنان پایین است؛ تنها ۴۰ درصد از پاسخ‌دهندگان نظرسنجی گفته‌اند به اخبار اعتماد دارند. میزان این اعتماد به شکل قابل‌توجهی براساس موقعیت جغرافیایی کشورها، جهت‌گیری سیاسی و عوامل جمعیتی متفاوت است.
عوامل کلیدی موثر بر اعتماد شامل استانداردهای بالای روزنامه‌نگاری، شفافیت، عدم جانبداری و تصویرسازی عادلانه است. بر اساس این گزارش عموما افراد جوان‌تر، با درآمد کمتر و سطوح تحصیلی پایین‌تر کمتر به اخبار اعتماد می‌کنند.
شبکه‌های اجتماعی مانند تیک‌تاک و اینستاگرام به طور فزاینده‌ای در انتشار اخبار اهمیت پیدا کرده‌اند، اما چالش‌هایی را در حفظ اعتماد به دلیل شیوع اطلاعات نادرست به وجود آورده‌اند.
نکته قابل توجه دیگر در این گزارش، کاهش علاقه جوانان به پیگیری اخبار از رسانه‌های سنتی است. همچنین افراد زیر ۳۵ سال بیشتر به محتوای سرگرمی و غیرسیاسی علاقه دارند و اغلب از اخبار سیاسی و بحران‌ها اجتناب می‌کنند. این گروه سنی معتقدند اخبار اغلب جهت‌دار و غیرقابل اعتماد است و می‌تواند بر روحیه‌شان تاثیر منفی داشته باشد.
برهمین اساس گزارش می‌گوید تغییر رفتار جوانان نشان می‌دهد رسانه‌ها باید به دنبال راه‌های جدیدی برای جذب این گروه مخاطبان باشند.
گزارش موسسه رویترز برای بازیابی اعتماد به اخبار پیشنهادهایی داده است: اینکه رسانه‌ها باید شفافیت بیشتری در فرایندهای خبری خود داشته باشند و به موضوعات متنوع و مرتبط‌تر با زندگی روزمره مردم بپردازند. ارتقای سواد رسانه‌ای عمومی هم به عنوان یکی از راهکارهای مهم برای افزایش اعتماد به اخبار مطرح شده است.
در این گزارش پیشنهاد شده است رسانه‌های خبری در نحوه تعامل با مخاطبان خود، تغییرات اساسی ایجاد کنند؛ افزایش مشارکت مخاطبان در فرایند تولید محتوا و توجه به نیازها و ترجیحات مختلف گروه‌های سنی و اجتماعی از جمله راهکارهای موثر در این زمینه معرفی شده است.
تغییرات می‌تواند شامل استفاده از تکنولوژی‌های نوین، ارائه گزارش‌های تحقیقی و تحلیلی با کیفیت بالا، و تمرکز بر موضوعاتی باشد که بیشترین ارتباط را با مخاطبان دارند. این گزارش می‌گوید رسانه‌ها باید به جای انتشار اخبار سطحی و کلیشه‌ای، به عمق مسائل بپردازند و با ارائه تحلیل‌های جامع و بی‌طرف، اعتماد مخاطبان را جلب کنند.
رشد محبوبیت ویدئوهای کوتاه: مصرف ویدئوهای کوتاه خبری به شدت افزایش یافته و دو سوم از مخاطبان جهانی این قالب‌های سریع و تصویری را ترجیح می‌دهند.
افزایش کاربرد هوش مصنوعی: استفاده از هوش مصنوعی فرصت‌های جدیدی برای افزایش کارایی و روش‌های نوین روایت خبری ارائه می‌دهد، اما هم‌زمان نگرانی‌هایی درباره از دست رفتن شغل‌ها و کم شدن دقت در محتوای تولید شده به وجود آورده است.
فرسودگی خبری: بسیاری از مردم از مواجهه با حجم زیاد اخبار احساس خستگی و اشباع می‌کنند و این وضعیت بر توانایی آنها برای تشخیص اخبار مهم تأثیر منفی می‌گذارد.
کاهش اعتماد: اعتماد به اخبار به یکی از پایین‌ترین سطح‌ها رسیده و این مساله سازمان‌های خبری را با چالش بزرگ حفظ اعتبار و دستیابی به اعتماد مخاطب مواجه کرده است.
افول اخبار محلی: مشکلات مالی باعث تعطیلی و ادغام رسانه‌های محلی شده و امکان فعالیت روزنامه‌نگاران در جوامع محلی را بیش از پیش تهدید کرده است.
افزایش اطلاعات جعلی: نگرانی‌های گسترده‌ای درباره انتشار اطلاعات نادرست و جعلی و تاثیر آن بر فضای گفت‌وگوی عمومی وجود دارد.
نیازهای مخاطبان خبری؛ فراتر از اطلاعات ساده
در این گزارش درباره نیاز مخاطبان، که رابطه تنگاتنگی با میزان اعتماد آنها دارد، گفته شده است آنها به دنبال محتوایی بیشتر از اطلاعات ساده و دم‌دستی هستند. مخاطبان می‌خواهند نه تنها به‌روز باشند که با تحلیل‌هایی برای درک بهتر مسائل و دنیای اطرافشان مواجه شوند و این اخبار به آنها احساس تعلق داشتن و بخشی از اجتماع بودن و ارتباط موثر با جامعه بدهد، آگاهی از دیدگاه‌هایگوناگون منجر به ایجاد این شکل از ارتباط می‌شود.
گزارش موسسه رویترز نیازهای مخاطبان را در چهار دسته طبقه‌بندی کرده است:
- آگاهی‌بخشی: واضح‌ترین خواسته مخاطبان از رسانه‌ها این است که کار اصلی خود را به درستی انجام دهند و پیوسته آنها را در جریان جدیدترین رویدادها و اطلاعات قرار دهند.
- تفسیر و تحلیل: مخاطبان به دنبال تفسیر و تحلیل عمیق‌تری از اخبار هستند. می‌خواهند بفهمند یک رویداد چرا و چگونه رخ داده و چه تاثیری بر زندگی آنها می‌گذارد. این نیاز به ویژه در موضوعات پیچیده‌ای مانند سیاست و اقتصاد برجسته‌تر است.
- ارتباط و انسجام: بیشتر مردم دوست دارند احساس کنند بخشی از جامعه هستند و با دیگران ارتباط دارند. اخبار می‌تواند این حس را تقویت کند، به ویژه با پوشش اخبار و گزارش‌هایی که به مسائل محلی و جامعه مربوط می‌شود.
- راهنمایی: مخاطبان به دنبال راهنمایی و پیشنهادهایی هستند که بتوانند در زندگی روزمره خود از آنها استفاده کنند. این نیاز شامل موضوعاتی همچون سلامت، مسائل مالی و سبک زندگی می‌شود.
نتیجه تحقیقات موسسه رویترز نشان می‌دهد جوانان به دنبال محتوای سریع، جذاب و تعاملی هستند و اغلب از اخبار سنتی اجتناب می‌کنند، چون آن را کسل‌کننده و منفی می‌دانند. این گروه سنی به دنبال محتوایی هستند که نه تنها نیازشان به اطلاعات را برآورده کند، بلکه سرگرم‌کننده و مثبت هم باشد.
این گزارش رسانه‌ها را تشویق می‌کند که به دنبال استفاده از فرمت‌های جدید و جذاب مانند ویدئوهای کوتاه، پادکست‌ها و داستان‌های تصویری باشند تا بتوانند توجه مخاطبان جوان را جلب کنند.
صداهای جایگزین و اینفلوئنسرهای خبری
گزارش جدید اخبار دیجیتال نشان می‌دهد که چگونه شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های ویدیوئی به بستری برای صداهای جایگزین رسانه‌های اصلی و اینفلوئنسرها یا تاثیرگذاران خبری تبدیل شده است. چگونگی تغییر رفتار مخاطبان و اهمیت شبکه‌های جدیدتر در دستیابی به خبرها هم در این گزارش مورد توجه قرار داده است.
براین اساس تولیدکنندگان مستقل محتوا و تاثیرگذاران خبری، به ویژه در میان مخاطبان جوان، در حال جلب توجه بیشتری هستند. تاثیرگذاران در شبکه‌هایی مانند تیک‌تاک، یوتیوب و اینستاگرام با ارائه محتوای خبری به شیوه‌ای جذاب‌تر و قابل‌فهم‌تر دنبال‌کنندگان زیادی به دست آورده‌اند.
اینفلوئنسرها جنبه‌ای شخصی‌تر به اخبار ارائه می‌دهند و نیازی را برآورده می‌کنند که رسانه‌های سنتی ممکن است آن را نادیده بگیرند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد یکی از دلایل تاثیرگذاری این افراد توانایی آنها در کمرنگ کردن مرز میان اخبار و سرگرمی است.
با این حال، پاسخگو نبودن و سوگیری‌های احتمالی آنها می‌تواند نگران‌کننده باشد. بعضی از این افراد ممکن است به فرآیندهای بررسی صحت و دقت اخبار دسترسی نداشته باشند، حتی عمدا اطلاعات مغرضانه یا نادرست منتشر کنند. این معضل وقتی تشدید می‌شود که بسیاری از این تاثیرگذاران خود را روزنامه‌نگار نمی‌دانند و ارتباط با مخاطب را بر دقت اطلاع‌رسانی اولویت می‌دهند.
گزارش موسسه رویترز می‌گوید همکاری سازمان‌های خبری سنتی با تأثیرگذاران می‌تواند به جذب مخاطبان گسترده‌تر و همین طور بالا بردن استانداردهای روزنامه‌نگاری کمک کند. اطمینان از وجود شفافیت در این همکاری‌ها برای حفظ اعتماد مخاطبان ضروری است.
براساس این گزارش تاثیرگذاران خبری در شبکه‌های اجتماعی و ویدیوئی، در حال تغییر چهره رسانه‌ها هستند، اخبار را برای مخاطبان جوان‌تر قابل دسترس‌‌تر می‌کنند، اما درعین‌حال چالش‌هایی را برای مفاهیم سنتی و جاافتاده بی‌طرفی و دقت در روزنامه‌نگاری ایجاد می‌کنند.
