در مدرسه روزنامه‌نگاری میدپوینت، هر ماه چکیده‌ای از وضعیت رسانه‌ها و اهالی خبر را گزارش می‌کنیم؛ البته نه همه وقایع، بلکه تلاش می‌کنیم مهم‌ترین‌هایشان را بازتاب بدهیم.
اولین گزارش، رویدادهای اسفند ۱۴۰۱ را مرور می‌کند و بخش آخر مشاهداتی است که در رسانه‌ها به شکل معناداری تکرار می‌شوند.
بازداشت پیام‌‌بر: در میانه گسترش حملات شیمیایی به مدارس عمدتا دخترانه در شهرهای مختلف ایران، نیروهای اطلاعات سپاه ۱۳اسفند، علی پورطباطبایی، خبرنگار ساکن شهر قم و یکی از موسسان وب‌سایت قم نیوز را بازداشت کردند. این حملات از آذر ماه در شهر قم آغاز شد و از همان اولین روزها، پورطباطبایی با نام «خیزران» پیگیر اخبار و اطلاع‌رسانی درباره این مسمومیت‌ها بود. توییتر او اکنون از دسترس خارج شده است.
همچنان پشت میله‌ها: همزمان با چهل‌وپنجمین سال پیروزی انقلاب، بسیاری از بازداشت‌شدگان اعتراض‌های ۱۴۰۱ با اعلام عفو رهبر، با یا بدون امضای تعهدنامه از زندان بیرون آمدند؛ اما حتی مرخصی نوروزی زندانیان سیاسی هم شامل حال نیلوفر حامدی و الهه محمدی نشد. این دو روزنامه‌نگار در اولین هفته‌های جنبش اعتراضی «زن، زندگی، آزادی» به دلیل پوشش اخبار مربوط به کشته‌شدن مهسا -ژینا- امینی و مراسم خاکسپاری و عزاداری او در شهر سقز بازداشت و روانه زندان شدند. علاوه بر این درست در آخرین روزهای سال، همسر خانم حامدی از محل کارش در خبرگزاری ایرنا هم اخراج شد.
اخراج از ایرنا: محمدحسین آجورلو، همسر نیلوفر حامدی، پس از ۱۳ سال کار در بخش ورزشی خبرگزاری ایرنا اخراج شد. آقای آجورلو از لحظه بازداشت خانم حامدی در ۳۰ شهریور ۱۴۰۱، درباره وضعیت او و روزنامه‌نگاران بازداشت‌شده دیگر اطلاع‌رسانی می‌کند.
توقیف سازندگی: هیئت نظارت بر مطبوعات روزنامه سازندگی را در جلسه روز اول اسفند به استناد تبصره دو ماده پنج (تخلف از مصوبه شورای عالی امنیت ملی) و بند یازده ماده شش (پخش شایعه و مطالب خلاف واقع) قانون مطبوعات توقیف کرد. با این‌حال این روزنامه بعد از وقفه‌ای دو هفته‌ای از تاریخ سیزدهم اسفند ماه دوباره اجازه انتشار پیدا کرد.
واگذاری خبرگزاری هنر: بنیاد رودکی، مالک هنرآنلاین یا خبرگزاری هنر ایران، روز یکشنبه ۲۸ اسفند «بدون اطلاع قبلی»، به تحریریه هنرآنلاین اعلام کرد که این خبرگزاری در سال ۱۴۰۲ واگذار خواهد شد. اتفاقی که باعث شد وضعیت خبرنگاران این خبرگزاری فعلا نامعلوم باشد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرده این اقدام در جهت تصمیم وزیر برای ادغام خبرگزاری‌های دولتی بوده است.
باز هم کتک خوردن خبرنگار: جواد آقاجان‌نژاد از خبرنگاران تبریزی سال‌هاست که جلسات شورای شهر تبریز را پوشش می‌دهد؛ در ویدیوی منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی می‌بینیم آقای آقاجان‌نژاد از علی نوای باغبان، نایب رئیس شورای تبریز، سوالی می‌پرسد که سبب خشم او و حمله فیزیکی به این خبرنگار می‌شود.
همایش آزادی بیان: در بحبوحه سخت‌ترین روزها برای خبرنگاران مدرسه روزنامه‌نگاری و مطالعات رسانه بهاران میزگردی با موضوع آزادی بیان برگزار کرد. در این میزگرد حسن نمکدوست، استاد ارتباطات، به وضعیت خبرنگاران زندانی اشاره کرد و گفت ماجرای مهسا -ژینا- امینی هم مانند هواپیمای اوکراینی یک «بزنگاه» است؛ اما به گفته او با وجود «حادثه‌‌ای به این عظمت» روزنامه‌های ایران «از آن عکس ندارند یا افراد شرکت‌کننده در کنش‌ها مصاحبه نمی‌کنند و حرفشان را نمی‌زنند». علی‌اکبر قاضی‌زاده، استاد روزنامه‌نگاری، هم گفت در ایران ۹ بار قانون مطبوعات تهیه شده که الگوی همه آنها همان قانون بهمن سال ۱۲۸۶ بوده و «تنها هنر قانون فعلی ما این است که سختگیری‌ها به روزنامه‌نگاران به‌روز شده است.»
صحبت‌های کامل شرکت‌کنندگان میزگرد را اینجا بخوانید.
رسانه‌ها، متهم ردیف اول افزایش قیمت دلار: هفتم اسفند ۱۴۰۱ روند پرشتاب افزایش قیمت دلار در ایران به رکورد تاریخی ۶۰ هزار تومان رسید. در این میان رسانه‌های دولتی در مطالبشان شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های عمدتا خارج از ایران را متهم کردند که به جو روانی افزایش قیمت دلار دامن زده‌اند و حتی این جو را ایجاد کرده‌اند.
توافق ایران و عربستان و سرنوشت ایران اینترنشنال: اعلام توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین، غافلگیری سیاسی جدیدی در دنیای روزنامه‌نگاری فارسی‌زبان بود. روزنامه وال‌‌استریت ژورنال چاپ نیویورک گزارش داد تعطیلی شبکه ایران‌اینترنشنال از تعهدات عربستان سعودی به ایران در این توافق بوده است. اما شبکه ایران‌اینترنشنال این موضوع را تکذیب کرد و گفت فعالیتش مستقل است و به کارش ادامه خواهد داد.
گفت‌وگوی زندانی با سی‌ان‌ان: در اتفاقی کم‌سابقه در ایران، نوزدهم اسفند ۱۴۰۱ سیامک نمازی، شهروند ایرانی-آمریکایی که از مهرماه ۱۳۹۴ در ایران زندانی بوده از داخل زندان با کریستین امانپور در شبکه سی‌ان‌ان گفت‌وگو کرد. آقای نمازی با اطمینان از اینکه صدایش در آمریکا شنیده خواهد شد، از دولت ایالات متحده خواست آزادی خود و دو شهروند دیگر آمریکایی را پیگیری کند.
خداحافظی سردبیر روزنامه اعتماد: متین غفاریان که برای مدت کوتاهی سردبیر اعتماد بود، در توییتر نوشت به همکاری با این روزنامه، به عنوان سردبیر، پایان داده است. ساختار سردبیری اعتماد به مدیرمسئولی الیاس حضرتی، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی، در حالی تغییر می‌کند که از پاییز ۱۴۰۱ بسیاری از روزنامه‌نگاران این رسانه و سایر خبرنگاران بارها بازداشت شده‌اند و مطبوعات ایران یکی از دشوارترین دوره‌های خود را به لحاظ تحمل فشارهای رسمی و غیررسمی و محدودیت تجربه می‌کند.
اینترنت: ادامه فیلترینگ شش ماهه شبکه‌های اجتماعی درآمدزا برای ایرانیان از جمله اینستاگرام و واتس‌اپ از موضوعات مورد توجه رسانه‌ها بود. چند روزنامه و خبرگزاری از جمله خبرگزاری ایتنا به آمار شرکت آلمانی استاتیستا از زیان ۷۷۳ میلیون دلاری کسب‌و‌کارهای اینترنتی ایران در سال میلادی ۲۰۲۲ پرداختند. اما عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات ایران، با رد دقت این آمار و گزارش‌های منتشر شده دیگر، گفت خودش هم ارزیابی دقیقی از ضرر و زیان‌ها ندارد. وزارت ارتباطات یکی از ۱۳ عضو کارگروه تصمیم‌گیری درباره فیلترینگ اینستاگرام است و ظاهرا فعلا قرار نیست اینستاگرام رفع فیلتر شود.
نگرانی از جی‌پی‌تی: مدل زبانی مبتنی بر هوش مصنوعی چت جی‌پی‌تی که در جهان سر و صدا کرد، در رسانه‌های فارسی هم مورد توجه قرار گرفت اما بیشتر روزنامه‌ها با نگاهی تردیدآمیز درباره آن نوشتند. روزنامه دنیای اقتصاد تیتر زد «جی‌پی‌تی نقطه تاریک خود را آشکار کرد». خبرگزاری سیتنا هم که اخبار فناوری اطلاعات را در ایران پوشش می‌دهد، ترجمه‌ای از مقاله‌ای را منتشر کرد که هشدار می‌داد این نرم‌افزار «به نگرانی‌ها درباره آینده شغلی روزنامه‌نگاران و بیکاری بخشی از آنها دامن زده است.» اما ما در میدپوینت همین سوال را از جی‌پی‌تی پرسیدیم و او ادعا کرد قرار نیست جای روزنامه‌نگاران را بگیرد.
مشاهدات: رفتارهای تازه از کاربران جدید در توییتر فارسی
از شروع اعتراضات جنبش اعتراضی «زن، زندگی، آزادی» تا لحظه انتشار این گزارش به نظر توییتر فارسی بار دیگر شاهد ورود موج جدیدی از کاربران با رفتارهایی شبیه به هم است.
اگر شبکه‌های اجتماعی در شش‌ماه پایانی سال ۱۴۰۱ با ادبیاتی تند و در بسیاری اوقات توهین‌آمیز با حملاتی گسترده و احتمالا سازمان‌یافته‌تر از قبل به مصاف چهره‌های فعال و رسانه‌ها می‌رفتند، در ماه‌های پایانی سال تعداد و فعالیت کاربران جدید عموما ناشناس با رفتاری مشابه در توییتر فارسی افزایش چشمگیری داشت. در این حرکت جدید کاربران در بازنشر یک کامنت تهاجمی به یک توییت و افزودن نظرات هم‌سو با آن، با سرعت و پرتعداد فعالند و همین رفتار سبب می‌شود که بسیاری اوقات نویسنده توییت خود را حذف کند یا دست‌کم راه‌های دریافت بازخورد برای توییت‌هایش را محدود کند یا حتی صفحه‌اش را از هراس این حمله‌های هدفمند خصوصی کند.
الگوی مشترک و تکرار شونده در ادبیات این کاربران جدید را نمی‌توان به جریانی خاص تعمیم داد؛ حتی درصد واقعی بودن آنها به آسانی قابل سنجش نیست. با این حال ادبیات و لحن این کامنت‌گذاران جدید در مقایسه با موج‌‌های رایج پیشین بسیار تندتر و چه بسا تهدیدآمیز و توهین‌آمیزتر است.
